Gezellige drukte tijdens het Roald Dahl Festival van 2023. Foto: Bob de Vries
Tussen kerst en oud en nieuw verandert het Forum Groningen in een kleurrijke fantasiewereld tijdens het jaarlijkse Roald Dahl Festival. Waarom zijn de boeken van de Britse schrijver nog steeds populair? En kan Roald Dahl (1916-1990) nog wel in deze tijd? ,,Het onbegrensde, dat maakt zijn boeken tijdloos.”
Wonkaland, staat op de poort boven Wonderland in het Forum Groningen. Met knalroze lampjes en slingers is de kinderbibliotheek al helemaal omgetoverd in Roald Dahl-sferen. Tussen kerst en oud en nieuw verandert ook de rest van het gebouw in een grote groene fantasiewereld: het Warrelige Woud. Een metershoge giraf op het scherm die blaadjes van de boom peuzelt, enorme krokodillen die je overal de weg wijzen, reuzenschildpadden gemaakt van lege melkpakken om tussen te dwalen... Je komt ogen en oren tekort, belooft Eline Doesburg (28), medewerker Jeugd & Educatie bij Forum en kartrekker van het festival.
Het Roald Dahl Festival bestaat intussen al heel wat jaren. ,,Het is ontstaan toen de bieb nog in de Oude Boteringestraat zat. Ze wilden een festival maken voor kinderen dat helemaal in het teken stond van fantasie, creativiteit, rebellie en ondeugendheid richting ouders. Het moest het kind-zijn vieren”, vertelt Doesburg. ,,Dit jaar staat alles in het teken van dieren en het bos. In bijna al Dahls kinderboeken komen wel dieren voor.”
Wat heeft Roald Dahl betekend voor de jeugdliteratuur?
,,Oef, dat is een grote vraag. Ik denk dat Roald Dahls boeken voor veel schrijvers een inspiratiebron zijn geweest. Zijn werk is heel onbegrensd. Annie M.G. Schmidt heeft ook wel dat stoute. Maar in bijvoorbeeld Jip en Janneke zie je nog sterk het patroon van moeder in de keuken, vader aan het werk. Daar wordt in de boeken van Dahl niet zo de nadruk op gelegd. Het gaat alleen maar over het kind, over wat het beleeft en ziet. En daardoor is het tijdloos.”
,,Ik denk dat veel schrijvers daardoor ook hebben gezien dat er veel meer kan in een boek. Je zit niet vast een stramien. Als een personage een probleem heeft, wordt het op de meest creatieve manieren opgelost. Kinderen gaan daar nog helemaal in mee, terwijl je als volwassene denkt: wat gek, dat kan helemaal niet. Daarin merk je dat je eigen creativiteit alweer geremd is.”
Eline Doesburg is educatiemedewerker bij Forum en kartrekker van het Roald Dahl Festival. Eigen foto
,,Je ziet die inspiratie terug bij veel schrijvers van nu. Neem een Pieter Koolwijk of een Levina van Teunenbroek. Die schrijven dingen waarvan kinderen wel weten: dat mag je eigenlijk niet zeggen. Zonder dat het meteen kwetsend of brutaal is, maar toch, dat stoute randje. Dat is gewoon erg leuk, en dat zie je bij Dahl heel sterk.”
Roald Dahl is niet onomstreden. Vijf jaar geleden kwam hij in opspraak om antisemitische uitspraken die hij in een interview had gedaan. Hoe kijken jullie daar als festivalorganisatie naar?
,,Ja, zijn familie heeft daar toen nog excuses voor aangeboden. Tsja, wij kunnen er niet zoveel mee. Wij richten ons met ons festival vooral op de creativiteit en verhalen van Dahl, en niet zozeer op de schrijver zelf. We hebben eigenlijk niets dat gekoppeld is aan zijn persoon. De activiteiten bedenken we echt op basis van zijn verhalen. Zo’n uitspraak proberen we een beetje in het midden te laten.”
Verkleden op het Roald Dahl Festival 2023. Foto: Bob de Vries
Vorig jaar was er veel te doen om zijn Britse uitgeverij die zijn boeken liet lezen door zogenoemde ‘sensitivity readers’, die gevoelige woorden als ‘dik’ en ‘lelijk’ uit de boeken herschreven. Daar was veel kritiek op. Hoe gaan jullie daarmee om?
,,Wij passen dat niet aan bij het voorlezen, hoor. De Nederlandse uitgeverij heeft het niet aangepast en is dat bij mijn weten ook niet van plan. Ik denk dat dat ook wel het verschil is met Engeland. Wij als Nederlanders zijn qua taal wat makkelijker. We zijn überhaupt wat gedurfder in wat we opschrijven. Kijk naar Carry Slee bijvoorbeeld. In haar boeken behandelt ze best zware thema’s, dat schrijft ze wel allemaal op.”
Is dat in Engeland minder?
,,Ik weet dat boeken van Carry Slee veel worden vertaald. Wij staan als Nederlanders natuurlijk bekend als recht voor je raap. Dat werkt blijkbaar door in boeken. Engelse en Amerikaanse auteurs lijken het aanzienlijk moeilijker te vinden om zo vrij over moeilijke onderwerpen te schrijven. En ja, boeken worden hier ook wel gemoderniseerd qua taalgebruik, maar dat is nog wel iets anders dan alle gevoeligheden eruit halen. Soms gebeurt het in Nederland wel. Een bekend voorbeeld is Pippi Langkous, daar werd haar vader omschreven met een woord wat maatschappelijk echt niet meer kon. Dat is toen aangepast naar ‘koning’.”
Dat linkt aan de discussie over de tere kinderziel. Wat kunnen we nog voorlezen aan onze kinderen?
,,Natuurlijk is het taalgebruik in boeken aan de tijdgeest van de schrijver gebonden. Maar dat geeft niet, als je je kind niet alleen boeken van één schrijver voorleest. Als je alleen Dahl-boeken voorleest, ja, dan krijgt je kind een beperkt wereldbeeld. Het gaat om de balans. Laatst kwam er een vader bij mij zijn pasgeboren kindje inschrijven voor de bibliotheek. ‘Ik heb zo’n zin om straks Pinkeltje voor te lezen’, zei hij. ‘Maar dan moet ik wel ook andere boeken voorlezen, want het taalgebruik is wel heel ouderwets’. Dat is met alles zo.”
,,En je kind is niet dom. Kinderen kunnen best giebelen om woorden als ‘dik’ of ‘lelijk’, maar dat wil niet zeggen dat ze dan meteen mensen voor dik of lelijk gaan uitmaken. Zo werkt dat niet. Het is denk ik meer de vraag: is het een tere kinderziel of een tere volwassenenziel? We worden steeds bewuster en dat is goed, maar soms dreigen we een beetje door te slaan.”
Kinderboeken van Roald Dahl in een boekenwinkel. Foto: ANP
Welke boeken of verfilmingen van Roald Dahl zou jij aanbevelen?
,,Ik vond de verfilming Wonka die vorig jaar uitkwam heel tof. Maar ik had het er met een collega over, die vond hem verschrikkelijk. Dat kwam door het musicalaspect, wat ik heel erg leuk vind en hij niet. Ik kan me nog herinneren dat ik de film Matilda heel leuk vond. En ik vond het boek De heksen altijd erg grappig. Als kind wilde ik alleen maar boeken lezen over heksen en magie en tovenarij. Ik vond juist die details bij de heksen zo leuk, wat nu juist zo in opspraak is. En dan die plottwist, dat alle vrouwen heksen waren, en die tekeningen van Quentin Blake erbij. Dat was het ultieme.”
,,Ik heb vorig jaar voor het eerst het boek Ieorg Idur gelezen, over de schildpad Rudi. Ik wou dat ik die als kind eerder had ontdekt. Fantastisch! Zo simpel, maar zo leuk.”
Dit is er te doen
Het Roald Dahl Festival vindt plaats van zaterdag 28 tot en met maandag 30 december in Forum Groningen en is vooral gericht op de basisschooljeugd. Er zijn gratis inloopactiviteiten, waaronder een miniatuurwoud knutselen. Iedereen die meedoet, maakt het woud een beetje groter. Twee keer per dag is er een workshop snoepjes maken. De grote Pakbeesten, gemaakt van gerecycled afval, zijn op de begane grond te bewonderen. Er is ook de voorstelling Wolk van jeugdtheatergezelschap Het Houten Huis, over een das die met een donkere wolk boven zijn kop loopt. De van tv bekende bioloog Mátyás Bittenbinder houdt een lezing over bijzondere en giftige dieren. Verder zijn er films van Roald Dahl-boeken te zien, zoals Wonka, De heksen en Matilda. Ook worden er andere kinderfilms vertoond, zoals Dikkie Dik 2. Op zaterdag kun je daarbij meedoen aan dierenyoga. Meer informatie op forum.nl/nl/roald-dahl-festival.
Wie was Roald Dahl?
Roald Dahl werd in 1916 geboren in Zuid-Wales, als zoon van Noorse ouders. Toen hij 3 jaar was, overleden kort na elkaar zijn zus en zijn vader. Vanaf zijn achtste ging hij naar verschillende kostscholen. Hij werkte vanaf 1934 een aantal jaren voor Shell, waarvoor hij ook naar Tanzania verhuisde. Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak, meldde hij zich bij het Britse leger en kreeg hij vlieglessen. In 1940 had hij een crash in Libië, waarbij hij zulk zwaar hoofdletsel opliep dat het leger hem overplaatste naar Washington. Daar begon zijn schrijverscarrière. Hij kreeg vijf kinderen met Patricia Neal. Dahl overleed in 1990 aan leukemie. Dahl schreef verhalen voor kinderen en volwassenen. Bekende kinderboeken zijn onder meer De GVR, Daantje de wereldkampioen en Sjakie en de chocoladefabriek.
