Pianofluisteraar Michel Brandjes prikt met een Japans naaldje in het vilt van de hamerkoppen van de nieuwe vleugel van SPOT en het NNO. Hij prepareert het instrument voor een concert van Arcadi Volodos. Foto: Corné Sparidaens
Op 16 december bespeelt Arcadi Volodos de nieuwe Steinway van SPOT en het NNO. Pianotechnicus Michel Brandjes, bijnaam: ‘de pianofluisteraar’, was een dag in Groningen om de vleugel voor te bereiden op de komst van het Frans-Russische pianofenomeen.
,,Doe jezelf een plezier en kom luisteren naar Arcadi Volodos”, zegt Michel Brandjes (64). Hij schuift carbonpapier tussen de snaren en de hamerkoppen van de Steinway. Dan slaat hij de toetsen aan. „Volodos is een grote magiër! Zijn spel heeft een enorme muzikale diepte en ongelofelijke klankschoonheid!”
We bevinden ons in de diepste krochten van De Oosterpoort. Daar staat, tussen andere instrumenten, in een betonnen hok de nieuwe Steinway D, die het NNO en SPOT in maart konden aanschaffen, mede dankzij ruim 1800 donateurs. Brandjes: „Heel bijzonder dat zo’n grote groep mensen die aankoop mogelijk heeft gemaakt.”
De pianotechnicus hoopt dat veel van hen de 16de komen luisteren. „Volodos is een fenomeen. Zijn pianissimo’s dragen heel ver en zijn toon heeft zó’n mooie lengte, glans en diepte. Hij schept een driedimensionaal beeld: je zit er echt in.” Brandjes werkte met de grootste pianisten op aarde maar raakt niet uitgesproken over Volodos.
Zélf ook een fenomeen
„Iedereen die voor het eerst een concert van hem bezoekt, heeft dezelfde ervaring: er is een leven vóór Volodos en een leven ná Volodos.” De pianotechnicus en -stemmer verschuift het carbonpapier en slaat opnieuw enkele toetsen aan. Daardoor ontstaat een afdruk van de snaren op de viltjes van de hamerkoppen.
Onder pianisten geldt Brandjes zélf als een fenomeen. De pianofluisteraar luidt zijn bijnaam. Hij prepareert vleugels over de hele wereld en werkt(e) met grootheden als Maria João Pires, Radu Lupu, Alfred Brendel, Jevgeni Kissin, Martha Argerich, Mitsuko Uchida, Grigori Sokolov, Daniel Barenboim en vele, vele anderen.
De nieuwe vleugel is gestald zich in de krochten van De Oosterpoort, in een speciale klimaatkamer waar de temperatuur en luchtvochtigheid constant worden gehouden. Foto: Corné Sparidaens
Zijn band met Volodos gaat terug tot 2003. „Ik werk nu aan de intonatie van het linkerpedaal”, legt Brandjes uit. Door dat pedaal in te drukken verschuift het speelmechaniek ten opzichte van de snaren en kan de pianist zachter spelen. „Je komt tussen de carbonafdrukken terecht en ik kan nu precies zien waar.”
Hij haalt een naaldje uit zijn groene werkkoffertje en prikt voorzichtig in het vilt tussen de streepjes. ,,Dit is een Japans naaldje dat zo scherp en gehard is dat je het niet voelt als je het in je arm steekt”, zegt Brandjes. De prikjes in het vilt zorgen voor een nog mooiere ronde en zachte toon, vertelt hij. „Nog meer glans.”
‘De snaren vloeien heel mooi samen’
Hij is de hele dag bezig geweest met de Steinway in het betonnen hok, waar temperatuur en luchtvochtigheid constant worden gehouden. „Ik ga op zo’n dag alle snaren na en het hele mechaniek. Alles wat invloed heeft op de lengte van de klank, de glans en de diepte.” Per toets heb je vijftien scharnierpunten en alles wordt gecontroleerd.
Het werkkoffertje dat Michel Brandjes altijd bij zich heeft als hij aan het werk gaat voor de pianisten die een beroep op hem doen. Foto: Corné Sparidaens
Brandjes is onder de indruk van de nieuwe Steinway in Groningen. „De snaren vloeien heel mooi samen in een lange toon”, valt hem op. Hij kende het instrument al uit de Steinway-fabriek in Hamburg. Daar was hij, vlak voor het NNO en SPOT, om een nieuwe vleugel voor het Concertgebouw in Amsterdam uit te zoeken.
Deze viel tijdens het selectieproces op het laatst af, maar dat zegt niet zo veel volgens Brandjes. „De vleugels verkeren in de fabriek nog in een foetaal stadium”, vertelt hij. „Een vleugel die je niet kiest, kan een week later zomaar opgebloeid zijn.” Er bestaan geen slechte Steinways, benadrukt hij.
‘Een Steinway heeft geen eigen klank’
De beroemdste pianofabrikant ter wereld is dat niet voor niets. Wat is het geheim? „Een Steinway heeft geen eigen klank”, zegt Brandjes. „Vleugels van andere merken kun je aan hun klank herkennen, maar een Steinway krijgt de klank van de pianist. Hij luistert naar het toucher van degene die hem bespeelt. Dat is het geweldige ervan.”
Als de vleugel goed is ingespeeld en voorbereid, dan is hij niks anders dan ‘een omstandigheid’, zegt Brandjes. „Het is mijn taak om het toucher te koppelen: de aanslag van de vleugel en de aanslag van de pianist bij elkaar brengen. Dat kijkt heel nauw en het is ook afhankelijk van welke muziek de pianist gaat spelen en de akoestiek van de zaal.”
Door in het vilt tussen de streepjes te prikken, krijgt de klank van de vleugel bij gebruik van het linkerpedaal een nog mooiere ronde en zachte toon, en nog meer glans. Foto: Corné Sparidaens
De vleugel moet er eigenlijk niet zijn, zegt Brandjes. „De pianist hoort de muziek in zijn of haar hoofd. Ik moet ervoor zorgen dat niets hen in de weg zit, zodat ze de klank kunnen maken die ze in hun hoofd horen. Daarom klinkt een Steinway bij elke pianist anders.” Brandjes doet dan ook uitgebreid studie naar de pianisten met wie hij werkt.
„Ik ben begonnen met Pires, in 1991”, blikt hij terug. „Van haar heb ik enorm veel geleerd. Zij had zo’n speciale klank. Ik vroeg me af: hoe kan dat nou? Zij nam me destijds meteen mee naar Portugal voor een opname. Daarvoor had ik nog nooit gevlogen. Ik heb ontzettend veel van haar geleerd.”
Pires, Lupu en Brendel
In de jaren daarna volgden al snel samenwerkingen met andere grote pianisten. „Mensen als Lupu en Brendel waren een soort orakels voor me. Ze hadden zoveel informatie. Het gaat erom dat ik begrijp wat zij doen, hoe zij spelen, hun toucher.” Sindsdien vliegt hij als pianofluisteraar de hele wereld over om vleugels te prepareren.
Zijn fascinatie voor de piano ontstond toen hij als jongetje in Uitgeest op langspeelplaten Claudio Arrau het Eerste, Derde en Vijfde pianoconcert van Beethoven hoorde spelen. „Ik vroeg me af: wat zit er toch achter die volle klank? We hadden thuis een heel oude piano en daarop probeerde ik dat uit te vogelen.”
Omdat geen stemmer zijn handen aan hun aftandse piano durfde te branden, ging Brandjes zelf aan de slag met een set dopsleutels van zijn vader. „Ik ben van alles gaan proberen en haalde hem ook uit elkaar.” Hij volgde een vakopleiding en ging aan het werk bij een pianohandel in Alkmaar. Later volgde de Steinway Academy in Duitsland.
Pianotechnicus Michel Brandjes loopt alle aspecten van het mechaniek van de vleugel na, als hij een instrument voorbereidt op een concert. Foto: Corné Sparidaens
„Ik was bezeten van het vak. Toen ik voor het Concertgebouw mocht gaan werken, trok ik hele nachten door. Dan rook ik aan de geur van versgebakken brood dat het alweer ochtend werd.” Toen hij de techniek en alle protocollen onder de knie had, volgde het echte werk: het toespitsen op het toucher van de individuele pianisten.
Met een naald naast Volodos
Op 15 december komt Brandjes opnieuw naar Groningen. „Normaal kom ik pas 24 uur voor een concert, maar omdat dit een betrekkelijk nieuw instrument is, wilde ik nu al wat doen.” Op 14 december verhuist de vleugel uit de klimaatkamer naar de Binnenzaal van De Oosterpoort om te acclimatiseren.
„Tot die tijd wordt hij verder ingespeeld door studenten”, vertelt Brandjes. Na een dag afregelen, intoneren en werken aan de finesses van de klank, verhuist de vleugel op de 16de naar de Grote Zaal, waar die avond het concert plaatsvindt. „Dan regel ik de klank af in de zaal zelf.”
Op de dag van het concert werkt hij ook nog een paar uur met Volodos zelf. „Hij speelt en geeft nog wat kleine correcties aan. Dan sta ik naast hem met mijn groene koffertje en mijn naaldjes.” En dan ’s avonds het concert zelf. „Natuurlijk ben ik daar ook bij! Ik kijk er naar uit, met die waanzinnig mooie akoestiek in Groningen.”
Concert
Arcadi Volodos speelt op 16 december Schubert, Schumann en Liszt in De Oosterpoort in Groningen. Er zijn nog voldoende kaartjes (52,50 – 37,50 euro; t/m 29 jaar/CJP 15 euro).
Michel Brandjes is geconcentreerd aan het werk. Foto: Corné Sparidaens
Een detail van het binnenwerk van de vleugel. Foto: Corné Sparidaens
De nieuwe Steinway van SPOT en het NNO is mede gefinancieerd door ruim 1800 liefhebbers uit Noord-Nederland die meededen aan de crowdfundingsactie. Foto: Corné Sparidaens
