Componiste Brigitta Muntendorf sprak op de slotavond van Soundsofmusic met programmeur Frits Selie. Foto: Jan Willem van Vliet
Soundsofmusic is geschiedenis. Zaterdagavond waren de laatste concerten van de laatste editie van het festival voor nieuwe muziek in Groningen, dat na 34 jaar ophoudt te bestaan. Wat gaan we missen? En hoe moet het verder?
Natuurlijk, er zal ook in het Noorden altijd nieuwe muziek gemaakt en beluisterd worden. Nieuwe bandjes, hypes en wereldsterren genoeg. Maar klanken die je nog nooit eerder gehoord hebt? Zo avontuurlijk en afwijkend van wat je gewend bent, dat je gedwongen wordt om heel precies te luisteren? En dat je nadenkt over wat dat eigenlijk is: ‘luisteren’, ‘klank’, ‘muziek’?
Op de slotavond van Soundsofmusic gebeurde opnieuw wat dit festival zo uniek maakte. De Duitse componiste Brigitta Muntendorf (42) was te gast in het Grand Theatre, waar vier composities van haar werden gespeeld. Nou ja, composities? ‘Radicale luisterervaringen’ is misschien een betere term voor haar spectaculaire, vervreemdende kunst.
Muntendorf brengt vanuit de muziek, die ze vaak vanachter de piano componeert, theater, film, technologie, ritueel en cultuurkritiek samen. Genres vervloeien, hokjes worden gesloopt. ,,Ik wil een vrije ruimte creëren waarin mensen samen kunnen reflecteren”, zei Muntendorf in een gesprek met programmeur Frits Selie.
Pro-Palestina demonstratie
Een piano met stemmen onder de toetsen, lichaamsprojecties op acteurs, robotachtige musici, daverende klanken – het was onbeschrijflijk, ongehoord en mateloos fascinerend. Met heel veel stof tot nadenken en napraten. En precies dat was toch wel de constante factor in een week met bijna twintig zeer uiteenlopende concerten.
Neem The Additive Arrow van de Amerikaanse componiste Catherine Lamb, een generatiegenoot van Muntendorf, dat donderdagavond in de synagoge klonk. Celliste Maya Fridman en geluidskunstenaar Wouter Snoei vertolkten de verstilde, meditatieve compositie waarin straatgeluid uit de Folkingestraat (inclusief passerende pro-Palestina demonstratie) via filters in de muziek werd opgenomen.
Gitarist Steffen Ahrens van Ensemble Garage in 'Public Privacy #4' van Brigitta Muntendorf. Foto: Jan Willem van Vliet
Met het verdwijnen van Soundsofmusic, het geesteskind van Selie, verschraalt het muzikale landschap in het Noorden. Daarover was iedereen het wel eens. ,,Ik ga de uitdaging enorm missen”, zei Jan Ype Nota, dirigent van het Haydn Jeugd Strijkorkest, vrijdagavond na het optreden van zijn orkest. ,,De verwondering, de nieuwe klankwerelden. Ik heb hier zoveel concerten van wereldklasse gehoord!”
Nota, zelf musicus in het NNO, is al jarenlang actief op Soundsofmusic. Met zijn jeugdorkest en met zijn cellostudenten van het Prins Claus Conservatorium. ,,Ik zal ook het creatieve proces missen: stukken uitzoeken met Frits. Je komt op plekken waar je nog nooit bent geweest. Deze muziek is voor jonge mensen zo belangrijk. En ze vinden het allemaal te gek!”
Dutch Design Week van de muziek
,,Een drama”, noemde vaste bezoeker Jaap Zijp uit Groningen het einde van het festival. Hij is opnametechnicus bij de Concertzender, dat helaas niks uitzendt van Soundsofmusic. ,,Klassieke concerten zijn vaak een bezoek aan een antiekbeurs. Soundsofmusic is de Dutch Design Week van de muziek. Ik ga het enorm missen. Het was voor mij het hoogtepunt van het jaar, met muziek die je anders nooit hoort.”
Hoe moet het nu verder met de nieuwe, actuele muziek in het Noorden? ,,Ik denk er graag over mee”, zei Fie Schouten vrijdagavond. Ze dirigeerde in het Grand Theatre studenten van het Prins Claus Conservatorium in Coming Together van Frederic Rzewski. ,,Ik kende het niet. Frits kwam ermee bij een kop koffie. Geweldig! Gesprekken met hem zijn zo inspirerend.”
De basklarinettiste en conservatoriumdocent is een voorvechter van nieuwe muziek. ,,De ZomerJazzFietsTour is ook al weg. Misschien moeten beide festivals opgaan in één nieuw festival met actuele muziek. Ik ken veel mensen en geef al tien jaar les in Groningen. Vanuit het conservatorium kunnen we veel ideeën aandragen. Maar het moet getrokken worden door iemand die hier in de regio woont.”
Het is ook een geldkwestie, zegt Nota, die al op te veel andere muzikale fronten actief is om ook nog een nieuw festival te dragen. Complicerende factor is dat Soundsofmusic geen subsidie heeft aangevraagd voor de periode 2025-2028 en zichzelf als stichting gaat opheffen. Nota: ,,Het Aurora Festival doet ook veel met nieuwe muziek, dat zou een bodem kunnen leggen. Maar dat is net zijn subsidie kwijtgeraakt.”
‘Klassieke muziek gaat over vernieuwing’
Yoram Ish-Hurwitz, programmeur bij SPOT Groningen, maakte het samen met Selie mogelijk dat op de sloteditie maandag De Staat van Louis Andriessen na 48 jaar weer in Groningen klonk. Hij voelt zich verantwoordelijk voor de continuering van nieuwe-muziekprogrammering. ,,Wij zijn het vijfde podium van Nederland en het grootste in de regio. Maar in welke vorm we nieuwe muziek een plek gaan geven weet ik nog niet.”
Nieuw Amsterdams Peil speelde in het Grand Theatre 'Shivers on Speed' van Brigitta Muntendorf. Foto: Jan Willem van Vliet
Hurwitz is tevens artistiek leider van het Oranjewoud Festival. ,,Daar hebben we in toenemende mate het belang van nieuwe muziek erkend en een plaats gegeven. Voor mij gaat klassieke muziek over vernieuwing. Want daar is het altijd over gegaan. Het is een kernwaarde.” De overvloed aan meesterwerken die de traditie heeft voortgebracht heeft de vernieuwing echter naar de marge gedrukt.
Het gevolg is dat het moeilijk is om publiek te trekken met nieuwe muziek. ,,De laatste jaren is het festival wel steeds beter bezocht”, constateerde producent Bob Klaassen, met Selie de drijvende kracht van Soundsofmusic, op de laatste avond. ,,Met de groeiende maatschappelijke vervlakking is de betekenis van Soundsofmusic gegroeid.”
‘Frits is niet weg’
Hurwitz voert ondertussen al verkennende gesprekken met ASKO | Schönberg en HIIIT, nieuwe-muziekgezelschappen die al een band met het Noorden hebben via theaterhuis NITE. ,,Er komt zeker geen Soundsofmusic 2.0, want Soundsofmusic is Frits. Het zal iets nieuws worden en dat is ook goed. Als je iets levend wilt houden, moet je vernieuwen. En Frits is natuurlijk niet weg. Wij blijven in gesprek.”
Frits Selie gaat de komende weken eerst bijkomen van een laatste editie van Soundsofmusic, die gekenmerkt werd door concerten van een ongekend hoog niveau en een enorme diversiteit. ,,Ik ben nog niet dood”, constateerde hij zaterdagavond laat droog. ,,Maar ik ga niks meer organiseren.”
Nieuwe muziek om nooit te vergeten
Verslaggever Job van Schaik bezocht Soundsofmusic 20 jaar. Een korte, persoonlijke terugblik met 5 hoogtepunten, die iedereen eigenlijk live zou moeten beluisteren. Het hadden er overigens ook 50 kunnen zijn, want het is ondoenlijk om het festival in kort bestek recht te doen. Alleen al de componisten die centraal stonden en vaak ook naar Groningen kwamen: Morton Feldman, Frederic Rzewski, Wolfgang Rihm, Arvo Pärt, Philip Glass, Sofia Gubaidulina en al die anderen. Een poging:
1. De strijkkwartetten van Georg Friedrich Haas: gelaagde, microtonale muziek, met lang uitgesponnen lyrische lijnen en vrij rondzingende boventonen. Dreigend, intens, aangrijpend, muziek die letterlijk in je lichaam kruipt.
2. De strijkkwartetten van Jürg Frey: een trage stapeling van muzikale lagen, extreem lang aangehouden noten met minimale verschuivingen. Uitgebeende, droge eenvoud. Zo klinkt stilte als er muziek van wordt gemaakt.
3. De Turner Etudes van John Zorn: pianiste Hanna Shybayeva zorgde vorig jaar voor een hoogtepunt met The People United van Rzewski. Vrijdagavond speelde ze Zorn. Extreme contrasten in stijl en dynamiek en toch één geheel. Alles klopte.
4. Occam Delta XV van Éliane Radigue: één lange, uitgesponnen muzikale lijn van ruim een half uur, waarin je als luisteraar werd opgeslokt. Speciaal gecomponeerd voor het Canadese topensemble Quatuor Bozzini, dat vaak te gast was op het festival en woensdag ook schitterde in The Long Field van Klaus Lang.
5. Das Buch der Klänge van Hans Otte: 70 minuten minimalistische pianomuziek van zenboeddhist Otte. Intieme klankschilderingen van een ongelofelijke rijkdom.
