'De Staat' blaast 48 jaar na de première Groningen opnieuw omver. 'Het is een sculptuur van klank, een beukende machine'

,,We moeten eerst iets rechtzetten”, zei Frits Selie, programmeur van festival Soundsofmusic, maandagmiddag bij aanvang van een gesprek over De Staat in het Prins Claus Conservatorium, enkele uren voor de uitvoering door ASKO | Schönberg, Ensemble Klang en conservatoriumstudenten in De Oosterpoort. ,,De première van De Staat was in 1976 niet, zoals iedereen denkt, in Amsterdam, maar hiernaast. In Groningen, in De Oosterpoort.”

Mirjam Zegers, curator van het werk van Andriessen, knikte bevestigend. Samen met muziekjournalist Bas van Putten en Fedor Teunisse, artistiek leider van ASKO | Schönberg, spraken Selie en Zegers over de impact van De Staat. ,,Het stuk was een kantelpunt in de Nederlandse muziekgeschiedenis”, zei Zegers. Ook internationaal maakte De Staat indruk. Het wordt nog steeds overal ter wereld gespeeld. Zegers: ,,Iedereen zag: hier is iets ontzettend anders aangepakt.”

Dat andere bestond uit minimalistische structuren, invloeden van jazz en wereldmuziek, de ongewone bezetting en een ‘blokvormige, communistische instrumentatie’, zoals Van Putten het omschreef: ,,Ik denk dat Louis de term ‘pokkeherrie’ wel had onderschreven. Lucas Vis, die de eerste uitvoeringen dirigeerde, had het over muren van geluid. Hij vertelde me eens dat hij in 2008 pas het door Louis voorgeschreven tempo haalde.”

De rauwheid in de klank, het statement tegen Plato’s muziekopvattingen (de gezongen teksten zijn afkomstig uit het gelijknamige hoofdwerk van de Griekse filosoof), de nadruk op het collectief: allerlei aspecten van De Staat kwamen in het gesprek voorbij. Van Putten: ,,Het is een sculptuur van klank. Pure beweeglijkheid en kracht. Een beukende machine. Een en al lichamelijkheid. Het is muziek die uit de tenen kwam. Het moest eruit!”

Dat was revolutionair in een tijd dat de intellectuele, abstracte muziek nog de boventoon voerde. En dat iconische werk was dus in 1976, twee dagen voor de spraakmakende uitvoering in het Concertgebouw in Amsterdam, voor het eerst in Groningen te horen. ,,De muziekgeschiedenis is hierbij gecorrigeerd”, stelde Selie vast. Het is een detail, maar wel één dat het belang van Groningen als muziekstad onderstreept. ,,Ik heb gistermiddag mijn carrière als slagwerker afgesloten in Groningen”, voegde Teunisse er grappend aan toe. ,,Alles gebeurt hier!”

Dat afscheid vond zondagmiddag plaats, bij het voorafje van Soundsofmusic, het festival voor nieuwe muziek dat deze week zijn laatste editie beleeft. In De Nieuwe Kerk in Groningen speelde Teunisse met slagwerkensemble HIIT Timber dat de Amerikaan Michael Gordon in 2009 componeerde voor een voorstelling van Club Guy & Roni. Jawel, ook uit Groningen. Na het gesprek over De Staat speelden Groningse cellostudenten maandagmiddag overigens nog een ander werk van Gordon: 8.

De eerlijkheid gebiedt wel te melden dat De Staat maandagavond pas voor de tweede keer te horen was in het Noorden. De kleine zaal van De Oosterpoort was er met 350 bezoekers dan ook goed voor gevuld. Voorafgaand aan het concert speelden de musici, lopend tussen de toeschouwers in de foyer, De staat der natuur: een gloednieuwe compositie van de Belgische componiste Cathy van Eck, met lange, desolate muzikale lijnen.

De uitvoering van De Staat die erop volgde was er eentje die je omverblies en bewees dat het stuk na 50 jaar nog niks aan kracht heeft ingeboet. Een opzwepende, heel precies gechoreografeerde lawine van massieve muzikale brokstukken die scherp contrasteerde met het dromerige werk dat de Brits-Amerikaans componist Oscar Bettison voor dezelfde bezetting componeerde: On the slow weather of dreams.

Dat kregen we na de pauze te horen. Het klonk als een soort onderwatermuziek, met klanken die je anders nooit hoort. En daarvan zijn er tot en met 30 november nog veel meer te horen op Soundsofmusic.