Het Franse theatergezelschap Royal de Luxe leverde een van de hoogtepunten aan LF2018, het jaar waarin Leeuwarden Culturele Hoofdstad van Europa was. Foto: Mediahuis
De roep om Groningen tot Culturele Hoofdstad van Europa te maken wordt luider. De Friezen waren er eerder bij – letterlijk en figuurlijk.
Nederland is in 2033 opnieuw aan de beurt om de Europese Unie te verrijken met een Culturele Hoofdstad. Nadat eerder zes politieke partijen in de Groningse gemeenteraad het college opriepen tot een ‘verkenning’, schaarde deze week directeur Dirk-Jan Visser van de Kunstraad Groningen zich achter de kandidatuur.
Dat is niet te vroeg. In 2023 zette de gemeente Den Haag al stappen om Culturele Hoofdstad te worden. Nijmegen volgde in februari dit jaar en heeft al een motto: ‘old city, young vibe’. Ook Zwolle, Heerlen en de provincie Zeeland hebben een voorzichtige interesse getoond. In Assen is eveneens over een kandidatuur gesproken, zij het fluisterend.
De rij kan nog langer worden. Naar verluidt nodigt het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap eind 2026 Nederlandse steden, gemeenten en provincies uit zich kandidaat te stellen. Groningen hoopt de verkenning eind maart 2026 afgerond te hebben. Enige spoed is derhalve geboden.
Vervolgens velt in de loop van 2027 een onhankelijke Europese jury op basis van bidbooks een eerste oordeel om een shortlist samen te stellen. Uiteindelijk maakt de Europese Commissie in Brussel een keuze.
Jarenlange voorbereiding
De laatste keer dat Nederland een Culturele Hoofdstad mocht leveren was in 2018: Leeuwarden – Fryslân. Daar ging een jarenlange voorbereiding aan vooraf. Al in 2007 opperde toenmalig cultuurgedeputeerde Jannewietske de Vries via een nieuwsbrief een kandidatuur voor de hele provincie – steden én dorpen.
Twee jaar later werd dit idee omarmd door de Friese Staten. In 2010 werd een kwartiermaker aangesteld, waarna in oktober 2011 de officiële kandidatuur volgde. Vrijwel tegelijkertijd ontstond een discussie over de vraag in hoeverre Friesland als kandidaat serieus genomen moest worden.
Een dergelijke discussie kan ook over Groningen gevoerd worden. Het verlangen naar trots van Kunstraad-directeur Visser komt niet uit de lucht vallen. Op papier mag Groningen de vijfde of zesde culturele stad van Nederland zijn; de werkelijkheid is dat De Oosterpoort als verouderd wordt beschouwd en het Groninger Museum in een crisis verkeert.
Extra investering
Benoeming tot Culturele Hoofdstad kan een middel zijn om problemen aan te pakken. Daar staat tegenover dat het ook nieuw publiek en geld kan opleveren, en dat het Groningen beter zichtbaar kan maken. Aan alles gaat een extra investering vooraf. Het beschikbare budget voor LF2018 bedroeg 72 miljoen euro. Goedkoper zal het in 2033 vermoedelijk niet kunnen.
Provincie, gemeenten, fondsen en sponsors betaalden in 2018 het grootste deel. ‘Den Haag’ droeg 11 miljoen euro bij. ‘Brussel’ kende 1,5 miljoen euro toe in de vorm van een prijs die is vernoemd naar de Griekse Melina Mercouri, initiatiefnemer van het project Culturele Hoofdstad van Europa. Een kwart van Friese budget kwam ten goede kwam aan makers.
Net als in Friesland wordt bij een mogelijke Groningse kandidatuur niet alleen naar de provinciehoofdstad gekeken. De zes partijen die in juli opriepen tot een verkenning willen nadrukkelijk een inbreng van Stad én Ommeland.
Economische impact
Volgens een onderzoek in opdracht van de gemeente Leeuwarden was de economische impact van LF2018 tussen de 230 miljoen en 320 miljoen euro. Culturele Hoofdstad zou Friesland 5,4 miljoen bezoeken hebben opgeleverd – wat iets anders is dan unieke bezoekers. Van het beschikbare budget zou een kwart naar de makers zijn gegaan.
De erfenis van een evenement als Culturele Hoofdstad van Europa is lastig vast te stellen. In een evaluatie roemde de Europese Commissie Friesland om de ‘verbetering van de omvang en verscheidenheid van het culturele aanbod en de uitbreiding van de toegang tot en participatie aan cultuur’.
Culturele Hoofdstad Leeuwarden – Fryslân werkt nog steeds door. Om de energie van 2018 levend te houden is Arcadia opgericht: een driejaarlijks cultureel evenement van 100 dagen, waarvan de tweede editie dit jaar heeft plaatsgevonden.
Europese Hoofdstad nu en straks
Dit jaar zijn Chemnitz in Duitsland, Nova Gorica in Slovenië en Gorizia in Italië Culturele Hoofdstad van Europa – de twee laatstgenoemde steden delen de titel. In 2026 zijn Oulu (Finland) en Trenčín (Slowakije) de Europese Culturele Hoofdsteden. Naast Nederland mag ook Italië voor 2033 een stad kandidaat stellen. Tot nu toe wordt één naam genoemd: de aan de Adriatische Zee gelegen haven- en badplaats Pesaro, geboortestad van componist Gioachino Rossini (1792 - 1868). Pesaro was in 2014 Culturele Hoofdstad van Italië.
