Reinaert de vos helpt vmbo'ers aan betere taalvaardigheid. Brian en Yaniek lezen literatuur met een list

Daar komen ze uit de klas, de 14-jarige Bryan Ndayisenga uit Beilen en de 15-jarige Yaniek Wever uit Hooghalen. Zonet hebben ze voor het vak Nederlands een toets gemaakt over Reinaert de vos, het belangrijkste personage uit een van de meest beroemde literaire werken van Nederlandse literatuur.

Hoe het ging? ,,Best goed”, zegt Yaniek, leerling op het vmbo van Volta in Beilen. ,,Kon beter”, zegt Bryan als hij heeft plaatsgenomen aan een tafeltje in de mediatheek.

De toets over Reinaert is onderdeel van ‘Vossestreken’, een cultuureducatieproject dat literatuur en cultuuronderwijs met elkaar verbindt en geïnspireerd is op het dierenepos Van den vos Reynaerde.

Voor wie het is vergeten, of niet heeft opgelet: in het verhaal uit de dertiende eeuw moet Reinaert de vos zich aan het hof van koning Nobel, een leeuw, ten overstaan van andere dieren verantwoorden voor zijn daden. Zover komt het bijna, maar door list en bedrog weet hij te ontkomen. Het door de eeuwen heen vaak vertelde epos geldt als een satire op de middeleeuwse samenleving.

Over taalonderwijs op scholen wordt veel geklaagd. Al jaren geven onderzoeken aan dat het leerlingen onvoldoende vaardig maakt en laaggeletterdheid in de hand werkt. Gevolg is dat ook de belangstelling voor literatuur afneemt. Mede om die reden worden voor het vak Nederlands nieuwe kerndoelen vastgesteld. Het moet beter.

Docent Nederlands Matijs Lips is een van de drijvende krachten achter ‘Vossestreken’, samen met Joke Brasser van de website ‘Klassiekers in de klas’. Lips verwacht dat het project scholieren in staat stelt kerndoelen te bereiken en interesse voor literatuur aanwakkert. Ook hoopt hij dat het project navolging krijgt en docenten op andere scholen motiveert vaker met klassieke literaire teksten aan de slag gaan.

Op het vmbo in Beilen kennen ze de klachten over het leesgedrag. ,,Er zijn bij ons leerlingen die niet goed kunnen lezen. Maar er zijn ook toplezers”, zegt Bryan. ,,Het is ook een vooroordeel. Het valt best mee”, denkt Yaniek. ,,Jongeren worden niet dommer, hooguit luier. Er is ook veel afleiding”, zegt Bryan. ,,Als ik lees is er niet altijd motivatie om door te gaan. Ik game liever”, zegt Yaniek.

‘Vossestreken’ probeert dat te veranderen. Lips heeft Bryan en Yaniek verleid met een list. Eerst kregen ze een gastles over fabels, daarna een les over stereotypen met onder meer aandacht voor hoe in Nederland naar de vos maar ook de wolf wordt gekeken. Pas daarna kwam een boek op tafel met het verhaal van Reinaert.

De leerlingen lazen De felle met de rode baard, een hervertelling door de Vlaamse schrijver Henri van Daele met woorden als vroomheid, verijdelen, biechten en zaniken. Ook bekeken ze fragmenten van een antisemitische Reinaert-animatiefilm uit de Tweede Wereldoorlog. Voorts werd hen gevraagd in eigen woorden een pleidooi te schrijven losjes geïnspireerd op het proces in het Reinaertverhaal.

Bryan en Yaniek kozen ervoor een pleidooi te schrijven voor de wolf in Drenthe. ,,De wolf verdient ook verdediging. Hij is niet anders dan andere dieren die jagen. Maar omdat er voor hem in de bossen weinig is om op te jagen, moet hij wel de weilanden in om eten te vinden. Een wolf doet dat niet omdat hij het leuk vindt”, zegt Yaniek. ,,Hij doet het voor zichzelf en zijn familie. Ook de wolf moet zien te overleven. Hij heeft geen keuze”, zegt Bryan.

Dit soort schijnbare omwegen maakt ‘Vossestreken’ anders dan reguliere lesmethodes. ,,Ik geef veertien jaar les als docent Nederlands en merk dat de taalvaardigheid achteruit is gegaan”, vertelt Lips. ,,Dat ligt niet aan de leerlingen, maar aan hoe we het onderwijs inrichten. Het leesonderwijs is vaak star en stoffig. De invloed van de methode-makers is groot. Geestdodende didactiek jaagt het plezier de klas uit.”

Het is niet moeilijk om oude literaire teksten te lezen, zegt Lips. ,,Maar je kunt een gemiddelde leerling niet zomaar iets voorleggen. Je moet meer doen. Het is zaak iets te laten gebeuren vóór leerlingen gaan lezen. Er moet iets gebeuren tíjdens het lezen. En er moet iets gebeuren ná het lezen. Dan komt een tekst tot leven.”

Met vrij lezen, zonder eisen te stellen, is op zich weinig mis. Maar om leerlingen naar een hoger niveau te tillen, moet je ook literatuuronderwijs aanbieden, zegt Lips. ,,Niet alleen op de middelbare school, ook op de basisschool moeten teksten worden gelezen die uitdagender zijn dan wat leerlingen normaal lezen. Als docenten hen daarin begeleiden worden ze nog interessanter.”

Dat wordt in de mediatheek beaamd door Yaniek. ,,Ik vond dit een leuk boek. Ik heb me er zelfs thuis verder in verdiept. Al die personages die om de tuin worden geleid… Reinaert weet bij elk dier wat zijn zwakke plek is en welke list hij moet verzinnen om te ontsnappen. Dat weet ik nu ook. Ik weet precies hoe ik moet toeslaan’’, lacht hij.

Het Reinaert-verhaal zit vol lessen, zegt Bryan. ,,Het is best een ruig verhaal. Er zit geen filter op. Het is grappig en je leert ervan. Hoe je kinderen blind moet leren piesen bijvoorbeeld. Maar ook dat je niet te trots moet zijn en niet te veel aan je lusten moet toegeven, dat je niet te dorstig of te hongerig moet zijn. En je moet ook niet iedereen geloven.”

‘Vossestreken’ draait nu nog als proef op Volta. Lips denkt al na over een vervolg. ,,Ik heb een toneeltekst op het oog van Frederik van Eeden, De bokkenrijder of het skelet. Misschien is dat geschikt”, zegt hij. ,,En ik heb een tekst op het oog van Ed Francken, Parcival, een verhaal van de graal. Dat leent zich voor een project over helden.”