'Nr. 10' uit de serie 'Evolutie' (1908), door Hilma af Klint. Olieverf op doek (102,5 x 132,5 cm).
Piet Mondriaan en Hilma af Klint hebben veel meer met elkaar gemeen dan je zou denken. Hun kleurige taferelen kwamen voort uit dezelfde bron, zo zien we in het Kunstmuseum in Den Haag.
In een aparte zaal van het Kunstmuseum in Den Haag hangen ze alle tien naast elkaar, de wandgrote, kleurige schilderingen op papier van de Zweedse kunstenares Hilma af Klint (1862-1944). Je daardoor laten omringen is een spirituele ervaring. Je zou het de tempel van de esoterie kunnen noemen, de kennis van hogere verschijnselen voor ingewijden.
Ook Piet Mondriaan hield zich als tijdgenoot van Hilma af Klint met esoterie bezig, zoals veel kunstenaars en wetenschappers. Het Kunstmuseum heeft Piet Mondriaan dan ook naast Hilma af Klint een plaats in de tentoonstelling gegeven omdat beiden uit dezelfde mentaliteit putten, zonder elkaar ooit te hebben ontmoet.
Kunst als voortbrengsel van het Hogere, boodschapper van een nieuwe tijd. Theosofie, occultisme, spiritisme en astrologie kregen vorm in het oeuvre van Af Klint en Mondriaan. Het is verrassend om in een vitrine de geboortehoroscoop van Mondriaan te zien.
Een geest die de besturing van haar handen overnam
Wat de ontdekte maar onzichtbare verschijnselen als atomen, radiogolven, röntgenstralen, telepathie en gedachtenkracht precies waren, moest de wetenschap indertijd nog onderzoeken. Waarom zouden er dan geen onzichtbare krachten en verschijnselen kunnen bestaan als engelen en geesten?
Hilma af Klint kreeg vanaf 1903 te maken met een geest die de besturing van haar handen overnam en rechtstreeks abstracte vormen en kleuren op het doek of het papier schilderde. Vormen die zowel zweven als om elkaar heen wentelen. Visioenen uit een andere wereld.
Evenals Mondriaan begon Af Klint met het schilderen van landschappen, bloemen of portretten. Zij eindigde met spiralende vormen, Mondriaan met primair-kleurige vierkanten en rechthoeken, maar beide vertrokken vanuit de mysterieuze natuur en de wereld aan gene zijde.
Het Kunstmuseum maakt op een heldere manier duidelijk dat het heersende idee dat Mondriaan met zijn abstracte werk de natuur afwees voor een groot deel op een misverstand berust. Abstracte kunst ontstond in het algemeen als uiterste consequentie van een esoterische levenshouding.
Ver voor Malevich en Kandinsky maakte zij al abstracte composities
Voor Hilma af Klint ontstond de overgang van figuratie naar abstractie na de dood van haar 10-jarige zusje in 1880. Ze vormde met vier vriendinnen een groepje, de Fem, dat wekelijks bijeen kwam voor occulte seances waar Af Klint de rol van medium uitoefende.
Haar abstracte composities werden gemaakt ver voordat Malevich en Kandinsky zich daarmee bezighielden wat haar tot een unieke kunstenaar en belangrijke voorloper maakte.
Alleen al De tien grootsten maken een reis naar het Kunstmuseum meer dan de moeite waard. Maar ook verder gaat het om een rijke tentoonstelling met kleiner werk, tekeningen, schetsen, formules en schilderijen, die een prachtig beeld geven van een zeer bijzondere vrouw, waarmee tevens de esoterische en spirituele kant van Mondriaan in een helder licht komt te staan.
