'Verschijning van Sint Franciscus tijdens de preek van Sint Antonius van Padua' (1403), door Taddeo di Bartolo. Olieverf op paneel.
Op 14 maart 1989 verscheen de eerste Visualia in het Nieuwsblad van het Noorden. Sindsdien schreef Eric Bos wekelijks over alles wat onze beeldcultuur voortbrengt. Vandaag de 1500ste.
En toen was daar in het voorjaar van 1989 ineens de tentoonstelling van Vroege Italiaanse kunst in Nederlands bezit. Hoogleraar kunst & maatschappij Henk van Os had het interieur van het oude Groninger Museum aan de Praediniussingel volledig zwart laten maken. Daardoor leek het alsof de veelal kleine schilderwerken uit de 15de tot de 17de eeuw aan de wanden licht uitstraalden.
Verwondering en ontroering streden om de voorrang wanneer je door de zalen liep. Als kunstredactie besloten we om voor die gelegenheid wekelijks zes signalementen te schrijven over zes van de geëxposeerde schilderijen. Zo verscheen Visualia nr. 1 op vrijdag 14 maart 1989 in Nieuwsblad van het Noorden, voorloper van deze krant.
De eerste Visualia begon met de zin: ‘Wie door de tentoonstelling Vroege Italiaanse schilderkunst in het Groninger Museum wandelt, valt van de ene verbazing in de andere. In de ene hoek word je door kleur getroffen, in een ander door het formaat, op het schilderij rechts trekt de wonderlijke voorstelling de aandacht en daar links is de lijst nog mooier dan het schilderij’.
Een staalkaart van menselijke reacties
Voor die eerste Visualia koos ik een schilderijtje van Taddeo di Bartolo (ca. 1362-1422), een belangrijke vertegenwoordiger van de School van Siena. Op dat toen 586 jaar oude paneelschilderijtje zit een groep monniken in Arles rond een tafel waar de Heilige Antonius van Padua is uitgenodigd om een preek te houden.
Maar dan gebeurt het. Midden in de preek arriveert de Heilige Franciscus. Niet op een gewone manier, maar door zwevend binnen te komen en boven de tafel te blijven hangen. Een wonder!
Het mooiste van het tafereel is de reactie van de monniken. Ze zijn overrompeld, dat zie je aan hun houdingen, verbaasd, geschrokken, verbijsterd, enigszins angstig of verstoord. Het is een staalkaart van menselijke reacties en emoties, die Taddeo di Bartolo treffend heeft weergegeven.
God staat boven natuurwetten
De goudbeschilderde lijst, een zogenoemde ‘driepasvorm’, sluit prachtig aan bij de kleuren blauw, rood en de aardekleuren van de voorstelling. Op deze manier, in die tijd, werd je er nadrukkelijk aan herinnerd dat God boven de natuurwetten staat en in het vermogen heeft om alle logica overboord te zetten. Franciscus was in dat opzicht een ideaal menselijk doorgeefluik. Hij bleef wonderen verrichten en de kunstenaars lieten die vervolgens zien.
Bij die eerste zes Visualia bleef het niet. Er volgden wekelijks nieuwe, tot de teller vandaag op 1500 is uitgekomen.
Het ging daarbij, nog steeds, niet alleen over schilderkunst, maar over alles uit onze beeldcultuur, zoals film en fotografie, dans, literatuur, tijdschriften, strips, televisie, mode, reclame en zelfs muziek, altijd in samenhang met de actualiteit, want tenslotte zijn we een krant.
