Dit doet geen Nederlandse krant ons na. 1500 keer 'Visualia' van Eric Bos, een unieke rubriek over beelden en kunst

Eric Bos uit Groningen heeft alle afleveringen van zijn beeld- en kunstrubriek Visualia bewaard. In multobanden, in plastic insteekmapjes, op stapels ergens in een kast. Omdat het leuk is iets te bewaren wat je zelf hebt gemaakt, zegt de kunstkenner. En omdat je er misschien nog iets van kunt leren.

,,Soms denk ik dat ik in de loop der jaren beter ben gaan schrijven”, zegt Bos met een lachje. ,,Maar dan zie ik dingen van 20 jaar terug, stukjes waarover ik toen niet helemaal tevreden was, en die blijken dan beter dan gedacht. Ben ik dus helemaal niet vooruitgegaan.”

Aflevering 1500 is een mooi moment om zegeningen te tellen. We vroegen Bos (Den Haag, 1942) vijf beelden te kiezen en vandaaruit te vertellen over wat kunst en het schrijven over kunst hem brengt en bracht.

,,Het is begonnen in Amsterdam, waar ik als kind woonde. Ik liep de straat uit en kon het Rijksmuseum zien. Toen ik een jaar of 10, 11 was ging ik zelfstandig naar het museum. Later met school werd het helemaal een feest. Ik herinner me dat een museummijnheer stilhield bij De zieke vrouw en ons vroeg wat de vrouw mankeerde. Voor het eerst ervaarde ik dat een schilderij ook iets anders kon betekenen dan hoe het eruitzag, dat met symbolen over de moraal werd verteld.”

,,Boven de rubriek staat tegenwoordig Kunst kijken met Eric Bos. Dat is eigenlijk beperkend. Het gaat bij Visualia over beeld, dat kan ook een billboard zijn. Pierre Janssen, de man die eind jaren 50 het programma Kunstgrepen op televisie bracht, is een van mijn inspiratiebronnen, net als Henk van Os. Janssen kon zelfs over een plank een prachtig verhaal vertellen.”

,,Toen ik deze video-installatie voor het eerst zag, werd ik tot tranen toe bewogen. Wallinger filmde de aankomsthal van een luchthaven: je ziet mensen in slowmotion door de deur stappen. Ze worden omhelsd, komen los van de grond – het lijkt een droom. De muziek achter de beelden, het Miserere van Gregorio Allegri, zorgt voor een heftig emotionerende werking. Als aan slot ineens de piloten en stewardessen binnenkomen, realiseer je ineens dat er een vliegtuigramp kan zijn gebeurd.”

,,Wat kunst mij brengt, is heel moeilijk onder woorden te krijgen. Mijn Visualia’s vertrekken vanuit iets wat ik zie en waarvan ik denk: hé wat bijzonder, hé hoe zit dat? Wat mij dan aanspreekt is het raadselachtige, dat je er de vinger niet achter kan krijgen, dat het je ontglipt. Maar het is ook het innovatieve, de nieuwsgierigheid naar een andere wereld. En natuurlijk dat wat voor ontroering of opwinding zorgt.”

,,Dit is te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam: een installatie waarvan je zelf deel kunt uitmaken, geïnspireerd op een bestaand café. Het is er druk, je hoort gesprekken, muziek. Er hangt een speciale geur. Je kunt aan een tafeltje plaatsnemen en kijken naar de figuren in het café, ze zijn levensgroot en hebben op de plaats van hun hoofd een klok. De tijd staat hier stil. Door de geluiden en de geur, en doordat je als bezoeker kunt aanschuiven, zorgt het voor een indringende totaal-ervaring.”

,,Vergeleken met toen ik met Visualia begon is dat er nu minder galeries zijn. Kunstkopers spelen veel meer op safe. Ze vinden werk al snel te duur. En ze gaan liever naar een kunstbeurs, of kopen via internet. Dat musea het moeilijk hebben is niets nieuws. Het is de kruideniersmentaliteit die het moeilijk maakt om een museum te runnen. Er kan in Nederland alleen iets als het geld wordt terugverdiend. Dat is historisch bepaald.”

,,Schilders als Rafael en Vermeer laten in hun werk een streven naar volmaaktheid zien. Maar volmaaktheid zit ook in het abstracte werk van Rothko. Als je naar zijn schilderijen kijkt, lijkt het alsof de randen van de kleurlagen vibreren. Je kunt daardoor het gevoel krijgen oog in oog te staan met een diepere waarheid. Het roept emoties op als hevig verliefd zijn of van een religieuze ervaring. Dat een klodder verf of een schrale streek van een kwast zoveel teweeg kan brengen …”

,,Toen ik naar Groningen kwam werd het regionale kunstklimaat bepaald door een nieuwe figuratie van schilders met Matthijs Röling als boegbeeld. Als ik kijk naar die schilderkunst van toen zie ik dat er heel lang op een nette manier is doorgeschilderd. Maar er is nu een jongere generatie schilders in Nederland die veel eigentijdser te werk gaat: Tamara Muller, Iris Kensmil, Svetlana Tartakovska, Katinka Lampe en Juul Kraijer. Er wordt weer heel goed geschilderd.”

,,We zien een minderjarig meisje zoals die rond 1880 door armoede gedwongen aan de slag gingen bij de opera van Parijs. Na afloop van een voorstelling werden ze opgepikt door rijke mannen – een schrijnende misstand. Toen dit prachtige beeldje werd gemaakt, werd het zo realistisch gevonden dat het een schandaal veroorzaakte. Tegelijkertijd is het meisje een voorbeeld van zowel kracht als kwetsbaarheid. Dit is wat beeldhouwkunst kan laten zien: expressie, dynamiek, spanning, ontroering en de context.”

,,In het begin was Visualia een van de vele stukjes die ik over beeldende kunst schreef. Het is niet mijn identiteit geworden, maar zo langzamerhand is het wel bij mij gaan horen. Dat ik over een vorm kan beschikken waardoor ik mijn stem kan laten horen, en mensen kan wijzen of enthousiast kan maken op dingen die volgens mij de moeite waard zijn, geeft heel veel voldoening.”