Een leven lang schilderen naar de werkelijkheid | Kunst kijken met Eric Bos

‘Ik ben enorm gefascineerd door de verschijningsvorm van de dingen.’ Dat zegt de Groningse kunstschilder Henk Helmantel in het recent uitgekomen boek Een Portret van Henk Helmantel 80.

Henk Helmantel is een fenomeen, bewonderd in de hele wereld. Voor menige schilder een voorbeeld, maar door niemand te evenaren. Een meester in het schilderen naar de werkelijkheid. Daar heeft hij hard voor gewerkt, elke dag in het atelier in zijn geboorteplaats Westeremden.

Zijn stillevens schildert hij nog altijd in het natuurlijke licht van zijn atelieraam, op een trapleer, in plaats van een ezel. Lange tijd was hij omstreden omdat hij in een stijl schilderde die werd verketterd door het modernisme. Want wat bezielt iemand om de werkelijkheid te kopiëren, in plaats van er een artistieke draai aan te geven, vroeg men zich af.

In Een Portret van Henk Helmantel 80 wordt uitgelegd wie de 80-jarige Henk Helmantel is en wat zijn drijfveren zijn aan de hand van een kunstenaarsportret, geschreven door Liesbeth van Es. Zij is directeur en conservator van Museum Helmantel, grenzend aan het woonhuis van de schilder. Een officieel museum waarvoor in de zomermaanden bussen vol kunstliefhebbers en Helmantelfans langskomen. Want iedereen wil het wonder met eigen ogen aanschouwen: alles zo geschilderd dat het net echt lijkt.

Dat ‘net echt’ zorgde ervoor dat zijn werk niet welkom was in het Groninger Museum. Directeur Kees van Twist zou gezegd hebben dat kopiïsten niet thuishoren in zijn museum. Dat lag in werkelijkheid een stuk genuanceerder en dat legt Kees van Twist ook uit in Een Portret van Henk Helmantel 80, waar tientallen andere kunstkenners, collega’s, vrienden en familieleden hun relatie tot Helmantel en zijn werk beschrijven.

Dat realisme zoveel weerstand kan oproepen, tot de glorieuze terugkeer ervan in de jaren 90, hebben we vaker gezien in de kunstgeschiedenis. Kunstenaars en stromingen hebben elkaar in de loop der eeuwen vaak tot op het bot bestreden.

Gerard de Lairesse beschouwde Rembrandt in de 17de eeuw als een ‘foute schilder’ omdat deze het verfoeide realisme aanhing en niet het Italiaanse idealisme volgde.

Rembrandt was voor Henk Helmantel al heel vroeg een voorbeeld. Op 9- of 10-jarige leeftijd tekende hij met kleurpotlood al verbluffend goed de Nachtwacht na.

Later was Vermeer aan de beurt, gefascineerd als Helmantel was door de schilderkunst uit de barok. Nog veel later waren het Rothko en Mondriaan die indruk op hem maakten. De invloeden daarvan zien we in zijn oeuvre terug.

Inmiddels is werk van Henk Helmantel in de collectie van het Groninger Museum opgenomen, vertelt Kees van Twist in zijn bijdrage. Want niets is zo veranderlijk als de kunstwereld.