Hermen Grasman op de Eestroom bij zijn boek met het 51ste Mersenne-priemgetal, dat bestaat uit bijna 25 miljoen cijfers. Op de achtergrond het doek met de 'restvormen' van de door hem ontworpen 1. Foto: Jan Willem van Vliet
,,Ik ben 60 jaar”, vertelt Hermen Grasman. ,,Geen priemgetal, 59 is dat wel, en 61 ook weer. Ze zitten zó in mijn hoofd, die priemgetallen…” Voor hem ligt een boek van bijna 10 kilo met 2112 pagina’s die allemaal gevuld zijn met cijfers.
Voor wie het vergeten is: een priemgetal is een getal dat alleen deelbaar is door 1 en door zichzelf. Enkele voorbeelden: 2, 3, 5, 7, 11 en 13. Grasmans boek bevat een gigantisch priemgetal: 2 tot de macht 82.589.33 min 1. ,,Het 51ste Mersenne-priemgetal! Het bestaat uit bijna 25 miljoen cijfers.”
Marin Marsenne (1588-1648) was een Franse priester, theoloog en wiskundige die een formule ontdekte die priemgetallen oplevert: m = (2 tot de macht n) – 1, waarbij de exponent ‘n’ ook een priemgetal is. ,,Zo is 7 een Mersenne-priemgetal, waarbij ‘n’ 3 is”, zegt Grasman. Hij rekent voor: ,,2 maal 2 = 4, maal 2 = 8, min 1 = 7.”
‘Ik hou van getallen’
We bevinden ons op de Eestroom, dat in de Zuiderhaven in Groningen ligt afgemeerd voor Kaalstaart, het varende festival voor bètakunst. Op drie binnenvaartschepen is kunst te zien en te horen die een link heeft met techniek en de bètawetenschappen. Volgend weekend liggen de drie schepen in Dokkum.
,,Ik snap dat mensen dit raar vinden”, zegt Grasman. ,,Dat ze denken: wat een nerd! Ik vond rekenen altijd al heel leuk. En ik hou van getallen. Daar lees ik boeken over op vakantie. Paul Borm, mijn wiskundedocent op het Maartenscollege, heeft het zaadje geplant.”
Op festival Kaalstaart staat bètakunst centraal: kunst die een link heeft met techniek en wetenschap, zoals dit kunstwerk gemaakt van materiaal uit de plasticsoep. Tot en met Paasmaandag is Kaalstaart te bezoeken op drie binnenvaartschepen die liggen afgemeerd aan de Zuiderhaven in Groningen. Foto: Jan Willem van Vliet
Maar waarom zo’n boek? ,,Ik ben grafisch ontwerper en heb al sinds 1992 een eigen bureau”, vertelt Grasman. ,,Normaal gesproken werk ik in opdracht: huisstijlen, boekontwerpen, dat soort dingen. Dat dit boek er nu ligt, komt door mijn vrouw.”
Tijdens een verblijf op IJsland stimuleerde zij hem om weer vrij werk te gaan maken. ,,Toen ik Minerva deed, wilde ik al een nieuwe letter ontwerpen. Mijn docent zei: ‘Daarvoor moet je eerst 40 worden’. In IJsland is het weer gaan stromen in mijn hoofd. Maar op lettergebied is niet veel nieuws meer te doen.”
Monnikenwerk
Grasman bedacht daarom een ‘letter’ die is gebaseerd op een stip. ,,De More Dots. Hij bestaat uit 7 cirkels die wel of niet gevuld zijn. Met 7 cirkels heb je 127 mogelijkheden. Daarmee kun je een stipjestekst schrijven, waarbij elke stip correspondeert met een letter. Er zijn al mensen die hem gekocht hebben.”
Iemand wees hem er vervolgens op dat 7 en 127 Mersenne-priemgetallen zijn. ,,’Kun je daar niet iets mee?’ Zo ontstond het idee voor dit boek, waarvoor ik een apart lettertype heb gemaakt, waarbij de cijfers horizontaal en verticaal even groot zijn.”
Toen hij alle 24.862.048 cijfers van het 51ste Mersenne-priemgetal in een Word-bestand had gekregen, deed zich echter een probleem voor. ,,Hoe krijg ik het zo weggeschreven dat een drukker er wat mee kan?”
De oplossing was om het getal in 69 katernen af te laten drukken. Thuis in Haren bond hij die achter de naaimachine aan elkaar. ,,Monnikenwerk. Er liggen nog drie exemplaren in vellen op mijn werktafel. Die moet ik nog afwerken. Voor de verkoop.”
Een cijfer in Schotland
Heel lang noemde hij zich geen kunstenaar, maar nu durft hij het wel aan. ,,De ideeën buitelen over elkaar heen in mijn hoofd. Ik wil hiermee verder.” Op Kaalstaart is bijvoorbeeld ook een doek te zien met de ‘restvormen’ van het door hem ontworpen cijfer 1.
Een ander idee is om de cijfers ruimtelijk te maken. ,,Als je ze 1 meter 37 groot maakt dan omvat dat getal van bijna 25 miljoen cijfers de hele aarde.” Dat idee kwam tot Grasman tijdens het hardlopen door de Onnerpolder. ,,Mijn duurloophartslag is 127, ook een Mersenne-priemgetal.”
'Ceci n'est pas un oeuf' van de Friese kunstenaar Sander Martens. Foto: Jan Willem van Vliet
Nu de uitwerking nog. ,,Misschien kan ik op sommige plekken op aarde een cijfer uit de reeks neerzetten”, mijmert Grasman. ,,In Schotland eentje, in Egypte, en in Frankrijk natuurlijk, in de geboorteplaats van Mersenne.”
Een ‘heilig boek’
Hij bedoelt niks met zijn boek, zegt Grasman. Maar het komt wel ergens vandaan. ,,Ik heb heel erg de behoefte om vat te krijgen op dingen die je niet begrijpt omdat ze zo groot zijn. Zoals de hemel boven je, als je op het strand ligt en omhoog kijkt. Of een profvoetballer die 25 miljoen per jaar verdient.”
Zijn boek is een poging om grip te krijgen op het onbegrijpelijke. ,,Ik heb een enorme behoefte aan ordenen. Ik ben gek op structuur, al zou je dat niet zeggen als je in onze garage komt. En ik reken heel veel om structuren te ontdekken, ook in mijn werk. Iemand noemde dit al een ‘heilig boek’. Eigenlijk niet zo raar.”
Organisator Christien Loen op het schip de Eestroom, dat na Pasen doorvaart naar Dokkum voor het afsluitende weekend van festival Kaalstaart. Foto: Jan Willem van Vliet
Kaalstaart volgend weekend ook in Dokkum
Drie binnenvaartschepen vol beeldende kunst, muziek, kennis, experiment en performance. Dat is Kaalstaart, het varende festival voor bètakunst, dat dit jaar voor het eerst het Noorden aandoet. Tot en met 21 april liggen de schepen in de Zuiderhaven in Groningen (aan de Sluiskade). Op 26 en 27 april liggen de schepen aan het Grootdiep in Dokkum.
,,Ik ben opgegroeid in Dokkum, vandaar”, vertelt Christien Loen (56), een van de organisators van het festival. ,,Ik ben in 2018 bij Kaalstaart gekomen als kunstenaar. Vanaf 2019 help ik mee met de organisatie en dat is een beetje uit de hand gelopen. Ik doe nu voor het eerst niet mee als kunstenaar. Te druk.”
Kaalstaart is in 2012 in Amersfoort ontstaan. ,,Het is een festival voor kunstenaars die zich bezighouden met techniek en wetenschap, en dan met name de bètavakken. Zelf ben ik in mijn werk erg met geometrie bezig. Mijn videoinstallaties maak ik vanuit verwondering daarover, met name de wetmatigheid ervan.”
De kunstenaars zijn zelf ook actief op Kaalstaart. ,,Ze zijn ook aanwezig. Ze helpen mee met de klussen aan boord, zoals de afwas. Ze zijn vier weekenden samen op pad. Zo ontstaat er echt een gemeenschap en nieuwe samenwerkingen.”
Dit jaar doen er veel jonge Groningse kunstenaars mee. ,,We werken samen met Sciencelinx van de Rijksuniversiteit Groningen. Dat is een van de redenen dat we dit jaar naar het Noorden zijn gevaren.” Ook fotograaf Sander Martens uit Surhuisterveen is actief op Kaalstaart. ,,Heel bijzonder. Hij was eerst actief als neurowetenschapper en is nu kunstenaar.”
Na Pasen wordt de reis voortgezet naar Dokkum. ,,We varen via het Van Starkenborghkanaal en het Reitdiep”, vertelt Henriëtte, schipper van de Eestroom, dat Bartlehiem als vaste ligplaats heeft.
