De mannen achter het 'Geluid van het Noorden': v.l.n.r. Thijs Helfrich, Bauke van der Laaken, Peter Duinkerken en Wijnand Helfrich. Foto: Jan Willem van Vliet
Wetenschap en muziek lijken twee werelden, maar het ‘Geluid van het Noorden’ verbindt ze in een artistiek eerbetoon aan Noord-Nederlandse uitvindingen en innovaties. „Je hoeft alleen maar te luisteren naar het Woudagemaal om muziek te horen”, zegt Thijs Helfrich.
Wat als wetenschap muziek was? Wat als de trage cadans van een stoommachine de basis vormde voor een compositie, of de onhoorbare vibraties van nanomachines in klank werden omgezet? Het Geluid van het Noorden is een muzikaal en artistiek eerbetoon aan belangrijke natuurwetenschappelijke ontdekkingen en innovaties in Noord-Nederland.
In wording zijn een muziekalbum en een lijvig koffietafelboek waarin deze wetenschappelijke doorbraken worden vertaald naar muziek. Van de fasecontrastmicroscoop van Frits Zernike tot de Lofar-radiotelescopen in Drenthe, van de dialysemachine van Willem Kolff tot de allereerste elektrische auto van Sibrandus Stratingh: elk van deze vindingen krijgt een eigen muzikale interpretatie binnen een reeks van twaalf nummers.
De oorsprong van het project ligt in de coronaperiode, een tijd waarin de broers Wijnand en Thijs Helfrich, Peter Duinkerken en Bauke van der Laaken vooral online contact met elkaar hadden.
„Onze bandactiviteiten lagen stil, dus we stuurden muziekfragmenten heen en weer”, vertelt Wijnand Helfrich. „We misten het samen muziek maken en tegelijkertijd groeide het besef dat de wereld aan het veranderen was. Dat bracht ons op de vraag: wat gebeurt er eigenlijk in onze eigen regio? Wat heeft het Noorden bijgedragen aan wetenschap en innovatie?”
Van stoommachines tot sterrenstelsels
Hun gedeelde fascinatie voor wetenschap, techniek en muziek leidde tot een hernieuwde waardering voor die baanbrekende vindingen. De inspiratie kwam daarbij niet alleen uit boeken. „We zijn zelf naar het Woudagemaal in Lemmer geweest”, vertelt Peter Duinkerken. „Als je daar binnenkomt, hoor je meteen ritme. De cadans van de pompen, het gesis van de stoom. We dachten: dat is muziek.”
Dit inzicht vormde de kern van het project. Niet alleen de stoommachines kregen een muzikale vertaling, maar ook abstractere concepten zoals de Oortwolk, het door de Friese sterrenkundige Jan Hendrik Oort ontdekte gebied van ijzige objecten aan de rand van het zonnestelsel.
„Hoe klinkt een melkwegstelsel? Of een pulsar? Dat vroegen we ons af en daar zijn we mee aan de slag gegaan”, zegt Wijnand. „Zo begonnen we met sonificatie: het omzetten van wetenschappelijke data in klank. Het Geluid van het Noorden wordt een symfonie van poëzie, fotografie, muziek en liedteksten.”
Multi-instrumentalist Bauke van der Laaken (48) neemt in Studio Spitsbergen in Zuidbroek de technische kant van de muziekproductie voor zijn rekening. De andere muzikanten, zestigers, hebben hun roots in Weekend at Waikiki en I Spy, twee bands die in de jaren 80 en 90 naam maakten op de alternatieve podia en meerdere platen en cd’s uitbrachten.
Muzikale reis door de tijd
Een bijzondere vinding die in het project wordt geëerd, is de koolstofdatering van Hessel de Vries. De Groningse natuurkundige bracht precisie in de C-14-methode, waarmee de ouderdom van archeologische vondsten en historische objecten wordt vastgesteld.
„We vroegen ons af: hoe kun je iets abstracts als koolstofdatering muzikaal vertalen?”, zegt Thijs. „Toen kwamen we op het idee om de oudste bekende opgeschreven muziek als basis te nemen. Dat melodiefragment hebben we verwerkt in een nummer, waardoor je als luisteraar een reis door de tijd maakt – precies zoals koolstofdatering ons het verleden laat zien.”
Thijs Helfrich, Bauke van der Laaken, Peter Duinkerken en Wijnand Helfrich (v.l.n.r.) bedachten samen het ‘Geluid van het Noorden’. Foto: Jan Willem van Vliet
Een andere iconische Noord-Nederlandse uitvinding die niet mocht ontbreken, is het cassettebandje, ontwikkeld door Lou Ottens uit Bellingwolde. „Iedereen die in de jaren 70, 80 of 90 is opgegroeid, weet wat het is om een mixtape te maken of een vastgelopen cassettebandje met een potlood terug te spoelen”, zegt Wijnand.
‘Nederlandstalig voelde ongemakkelijk’
Een opvallende keuze is het gebruik van Nederlandstalige liedteksten. „Dat voelde in het begin ongemakkelijk”, bekent Thijs. „We zijn gewend om Engelstalig te werken, maar als je Noord-Nederlandse innovaties bezingt, ligt een Nederlandse tekst eigenlijk voor de hand.
Maar wat logisch leek, bleek in de praktijk lastiger dan gedacht. „Het Nederlands roept direct associaties op met artiesten waar we eigenlijk niets mee te maken willen hebben”, legt Peter Duinkerken uit. „De lat ligt hoog. In het Engels kun je makkelijk wegkomen met een bepaalde klank, maar in het Nederlands ligt alles onder een vergrootglas.”
Zo was het zaak om de wetenschappelijke informatie correct te verwoorden zonder in een droge opsomming te verzanden. „We benaderen het associatief, maar het moet wel kloppen”, zegt Wijnand. „Uiteindelijk helpt het dat er een inhoudelijke boodschap is, waardoor de teksten nooit sentimenteel of glad worden.”
Een multimediaal project
Het koffietafelboek in wording is een verlengstuk van het muzikale project. Het biedt een diepere laag aan het verhaal door achtergrondverhalen over de natuurwetenschappelijke ontdekkingen en innovaties te combineren met kunst, foto’s en poëzie. „We vragen verschillende beeldend kunstenaars om deze wetenschappelijke fenomenen op hun eigen manier te interpreteren.”
Het hele project wordt grotendeels in eigen beheer uitgevoerd, met Eddy van der Noord van Uitgeverij Louise in Grou als enthousiaste partner. „Normaal gesproken levert een auteur een manuscript in en wordt er een boek van gemaakt. Bij ons werkt het anders: wij leveren alles kant-en-klaar aan, van teksten tot beeldmateriaal en opmaak. Dat is voor een uitgever ook even wennen”, stelt Thijs.
Naast zijn werk aan dit project heeft hij een eigen multimedia- en internetbedrijf. Zijn broer Wijnand Helfrich is hoogleraar en doet onderzoek naar immunotherapie bij kanker. Peter Duinkerken combineert zijn liefde voor muziek met zijn werk als rechter. Serious business, derhalve.
„Ook in onze beroepen draait het in zekere zin om creativiteit”, zegt Wijnand. „In de wetenschap begin je vaak met niets en moet je iets nieuws creëren. Dat geldt ook voor muziek, en dat is precies wat ons bindt.”
Première in 2026
Een preview van het Geluid van het Noorden wordt dinsdagavond 4 maart gepresenteerd tijdens een alumnibijeenkomst in het Academiegebouw van de Rijksuniversiteit Groningen. De première volgt op 18 april 2026 in de Rabozaal van het Forum Groningen. „Een deadline werkt fantastisch”, zegt Thijs. „We kunnen eindeloos blijven schaven, maar op een gegeven moment moet het af.”
Hij denkt even na en voegt dan toe: „Als al deze vindingen in Amsterdam waren gedaan, dan waren er vlaggen en fanfares bij gekomen. Hier in het Noorden laten we het vaak een beetje verstoffen, terwijl deze regio een bron is van innovaties die wereldwijd impact hebben. En dat gaat nog steeds door. Dat willen wij laten zien.”
