Maarten (44) uit Drenthe bestudeert regionale identiteit aan de hand van muziek: 'Waar staat ónze regio eigenlijk voor?”

Niet om oude koeien uit de sloot te halen, maar even terug naar april van dit jaar. In het tv-programma Vandaag Inside gaat het over het bevorderen van de Friese taal en cultuur. PvdA-Kamerlid Habtamu de Hoop uit Wommels reageert opgetogen op de voorgenomen investering van 18 miljoen euro.

‘Hij staat hier uit zijn nek te lullen’, zegt opiniemaker Johan Derksen na afloop van het fragment. ‘Iemand die in Friesland geboren is, heeft het recht om er zo over te praten. Hij is toch geen Fries?’ En even later: ‘Ik ben toch ook geen Surinamer?’

Historicus Maarten Zwiers schudt het hoofd. „Eigenlijk zegt Derksen dus: een Fries is een witte jongen in een overall die in de Kameleon vaart”, chargeert hij. „Dat is een heel traditioneel beeld. Regionale identiteit laat zich niet op die manier definiëren.”

Al proberen sommige mensen dat natuurlijk wel, zegt de 44-jarige Drent, die zich aan de Rijksuniversiteit Groningen specialiseerde in onder meer de Nedersaksische geschiedenis en cultuur. „Dít is Groningen, dít is de Achterhoek. Maar het Nedersaksisch taalgebied is pluriform en veelzijdig en kent verschillende culturen. Daarbinnen bestaan allerlei opvattingen over waar de regio voor staat. Als je regionale identiteit te strak definieert, zit daar bijna altijd een politiek van uitsluiting bij.”

Zwiers deed eerder onderzoek naar de cultuur van het Amerikaanse zuiden. „Ik ben me bewust van de machtsaspecten die achter het proces van identiteitsvorming zitten. In het zuiden van de Verenigde Staten zie je die heel sterk terugkomen.”

Onder de vlag van Studium Generale wordt het thema regionale identiteit op Noorderzon van verschillende kanten belicht. Zo ontvangt Jetse Goris, drummer bij Pé Daalemmer & Rooie Rinus, streektaalconsulent Fieke Gosselaar. Zij maakte een cursus Gronings voor de Rijksuniversiteit Groningen.

„Arjan Sterken van de Nijmeegse Radboud Universiteit legt uit wat religie en volksgeloof − zoals mythes en sagen over witte wieven − vertellen over onszelf en de plek waar we wonen”, zegt Zwiers. „Ik benader het onderwerp meer vanuit de muzikale hoek. Het moet geen academische verhandeling worden; het mag wel een beetje leuk blijven.”

Zwiers publiceerde al vaker over muziek uit plattelandsregio’s. In het artikel Van Hummelo tot Sweet Home Alabama (2018) vergeleek hij de Achterhoekse boerenrockband Normaal met de Amerikaanse southern rockers van Lynyrd Skynyrd. „Qua thematiek en stijl zijn er grote overeenkomsten, terwijl beide regionale culturen duizenden kilometers van elkaar verwijderd zijn.”

De muziek van Normaal heeft sinds het midden van de jaren 70 het bewustzijn van de hele Nederlandse plattelandsbevolking aangewakkerd, stelt de historicus. „Ze gaven plattelanders het gevoel dat hun afkomst niet iets was om je voor te schamen, maar juist iets om trots op te zijn. In mijn eigen jeugd, in Hollandscheveld, luisterden we naar niets anders dan Normaal. Als er een playbackshow was, wilden we Normaal nadoen.”

In tijden van globalisering en migratie zie je een herwaardering van de plaatselijke cultuur, constateert hij. „Dat hangt samen met het verdwijnen van bepaalde zekerheden in het leven – bijvoorbeeld het verhuizen van fabrieksarbeid naar lagelonenlanden. Mensen gaan dan op zoek naar dingen die grijpbaar zijn en vertrouwd.”

Dat zou je glocalisering kunnen noemen, doceert Zwiers. „Het zit ook in de slogan Think global, act local. Die wordt door de milieubeweging gebruikt, maar slaat tevens op het teruggrijpen op de eigen cultuur.”

Hij noemt Rowwen Hèze en Skik als voorbeelden van bands die in navolging van Normaal de regionale taal hebben opgepakt. Maar iemand als Daniël Lohues heeft dan weer weinig tot niets met het Normaal-idioom van bier drinken, motorcrossen en in het weekend achter de vrouwen aan.

„Er zijn natuurlijk verschillende genres binnen het streektaal-landschap. Lohues is bijvoorbeeld interessant vanwege zijn aandacht voor de volksverhalen. Neem zo’n nummer als De witte wieben van’t aole Saksenland of zijn ode aan het Bargerveen, op de nieuwe cd.”

Juist door die verschillende thema’s vindt Zwiers regiomuziek een geschikt instrument voor het bestuderen van de regionale identiteit. „Het landschap, de mensen die er wonen, de tradities en de gebruiken, het gedrag. Dat we nu in een politiek tijdperk zitten waarin de Nederlandse identiteit weer op de voorgrond treedt, heeft ook zijn weerslag op de regio. Omdat mensen gaan nadenken: waar staat ónze regio eigenlijk voor?”

Hij wijst naar de BBB als een partij die zich in een populistische retorische stijl afzet tegen de politieke elite en vol inzet op ‘de regio’. Onder de titel Nederland, noaberland? schreef Zwiers samen met amerikanist Jelte Olthof een analyse in de jongste uitgave van de Nederlandse Boekengids.

Een fragment: ‘Tot op zekere hoogte dient Wim Sonnevelds Het Dorp als ideaalbeeld voor (Caroline) Van der Plas: het warme, geborgen gevoel van saamhorigheid dat het dorpsleven kan geven. Maar hoe kan grootschalige, exportgerichte en sterk gemoderniseerde landbouw verenigd worden met het kleinschalige dorpse gebeuren dat Sonneveld zo melancholisch bezong?’

„Identiteit, muziek, maar ook de manier waarop Groningen zich historisch ontwikkeld heeft: je kunt het niet los zien van mondiale processen. Invloeden van buitenaf hebben hun impact op de vorming van de eigenheid van de Groningse cultuur, het landschap, de provinciale economie. Die dingen zijn niet geïsoleerd van elkaar te zien.”