Israël herbeleeft oorlogstrauma uit 1973, toen het ook compleet verrast werd: 'Waarschuwing Egypte'

Kranten en tv-zenders in Israël besteedden begin oktober ruime aandacht aan de vijftigste verjaardag van de Jom Kippoer-oorlog en wat er toen fout liep. Afgelopen zomer kwam er ook een film uit over het leven van toenmalig premier Golda Meir (vertolkt door Helen Mirren), die vooral inzoomt op de negentien dagen waarin het lot van Israël aan een zijden draadje leek te hangen. Het illustreert hoe die oorlog uit 1973 in het collectieve geheugen van het land is blijven hangen als een ‘nationale tragedie’.

Op 6 oktober 1973 lanceerden Egypte en Syrië een aanval tegen Israël, dat Grote Verzoendag (Jom Kippoer) vierde en compleet verrast werd. De inlichtingendienst van het Israëlische leger (IDF) had de kans op een oorlog als ‘weinig waarschijnlijk’ ingeschat. Het Egyptische leger slaagde erin het Suezkanaal over te steken en op te rukken in de Sinaï-woestijn, terwijl Syrische soldaten doordrongen tot op de Golanhoogvlakte. Israël had die gebieden veroverd tijdens de Zesdaagse oorlog in 1967.

Pas nadat Israël zijn reservisten had opgeroepen, slaagde het IDF erin de kansen te doen keren. Bij het staakt-het-vuren stonden de Israëliërs op 100 kilometer van Caïro en op 30 kilometer van Damascus. Maar de tol voor Israël was heel hoog: 2.838 doden, 8.800 gewonden, 103 vernietigde vliegtuigen en 840 tanks.

‘Jom Kippoer is synoniem voor de grootste militaire mislukking ooit, voor zelfgenoegzaamheid en strategische verblinding, voor nationale tragedie en trauma’, schreef Anshel Pfeffer deze week in de krant Haaretz. Na de oorlog ging een commissie aan de slag om de verantwoordelijkheid van legerleiding en politici te onderzoeken.

Uit geheime documenten die in 2012 werden vrijgegeven, blijkt dat een Egyptische spion – Ashraf Marwan, alias Babel – de Mossad al op 1 oktober 1973 had geschreven dat Egypte van plan was Israël aan te vallen, onder het mom van een militaire oefening. Dat rapport bereikte Meir niet. En op 5 oktober liet Marwan tijdens een ontmoeting met het hoofd van Mossad in Londen weten dat de oorlog 16 uur later zou beginnen. Ook toen wachtte de Mossad-topman nog het einde van de bijeenkomst af voor hij een rapport naar Israël verzond.

De onderzoekscommissie legde op 1 april 1974 in een interim-rapport de verantwoordelijkheid voor het debacle bij de legerleiding, en pleitte Meir en minister van Defensie Moshe Dayan vrij. Maar demonstraties verhoogden de druk op Meir, die op 10 april haar ontslag indiende als premier.

Het hoeft geen verbazing te wekken dat commentatoren de afgelopen dagen opnieuw massaal verwezen naar Jom Kippoer. ‘De gelijkenissen tussen de Jom Kippoer-oorlog en de traumatische aanval door Hamas zijn duidelijk en opvallend’, schreef Pfeffer, al merkt hij op dat deze oorlog niet zo existentieel is voor Israël als die van 1973.

Opnieuw lieten de Israëlische inlichtingendiensten zich verrassen. Een Egyptische functionaris vertelde het persbureau anoniem dat Egypte de Israëliërs herhaaldelijk gewaarschuwd had dat Hamas ‘iets groots’ aan het voorbereiden was. Maar die waarschuwingen werden in de wind geslagen omdat de focus van Israël op de Westelijke Jordaanoever lag. Volgens de krant ging het om het hoofd van de Egyptische inlichtingendienst, en vond de waarschuwing tien dagen voor de aanval plaats. Netanyahu deed het nieuws af als een leugen.

De voorzitter van de commissie Buitenlandse Zaken in het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden, de Republikein Michael McCaul, bevestigde woensdag in een zitting achter gesloten deuren dat ‘Egypte de Israëliërs drie dagen voor de aanval inseinde dat iets dergelijks kon gebeuren’.

De woordvoerder van het Israëlische leger stelde al een onderzoek in het vooruitzicht naar hoe het zo verkeerd kon lopen: ,,Eerst vechten we, dan onderzoeken we.’’ De invloedrijke politiek commentator Amit Segal denkt niet dat ‘Bibi’, die zelf meevocht in de Jom Kippoer-oorlog, dit debacle overleeft na de oorlog. ,,De geschiedenis van Israël leert ons dat elke crisis tot de val van de regering leidde’’, zei hij tegenover CNN, onder meer verwijzend naar het lot van Golda Meir. ,,De klok tikt.’’