Al 75 jaar wordt in Schoonebeek het zwarte goud gewonnen

Het is zomer 1942. De oorlog is in volle gang, grondstoffen om de Duitse oorlogsmachine op gang te houden zijn van onschatbare waarde. Al decennia doen de Duitsers boringen in onder meer Bentheim en Emlichheim, vlakbij de grens met Nederland. Waarom dan niet ook in Nederland boren? De bodemsamenstelling lijkt hier immers op die van de plekken waar in Duitsland wordt geboord.

Erdöl Niederlande, een min of meer gedwongen samenwerkingsverband tussen de Bataafsche Petroleum Maatschappij (BPM) en een aardoliemaatschappij uit Hannover, krijgt van de Duitsers de opdracht boringen uit te voeren in de omgeving van Coevorden. Een groot deel van de Nederlandse werknemers van BPM, die normaal gesproken in het buitenland werken, zit door de oorlog werkloos thuis in Nederland. Gekwalificeerd personeel genoeg dus.

Een eerste boring, in Steenwijksmoer, heeft geen succes. Ook een boring bij Padhuis levert maar een geringe hoeveelheid olie op. Maar onder de gronden van Zuidoost-Drenthe zou best weleens zwart goud te vinden kunnen zijn, dat is nu wel duidelijk. En dus gaat de zoektocht verder.

Pas in het najaar van 1943 wordt in Schoonebeek een laag olie aangeboord waarbij de vooruitzichten op z’n Drents gezegd niet ongunstig lijken. In april 1944, de oorlog gaat voor de Duitsers inmiddels steeds meer de verkeerde kant op, start hier de olieproductie op locatie ‘Coevorden-3’.

In het laatste jaar van de oorlog vliegen geallieerde vliegtuigen af en aan richting Duitse steden als Berlijn, Hamburg en Keulen. De boortorens, duidelijk opstekend uit het Zuid-Drentse landschap, worden meer dan eens beschoten door voorbijvliegende Engelsen. Werknemers op het terrein moeten regelmatig hun toevlucht zoeken in de aangelegde schuilkelder. Een mooie gelegenheid om de boel te vertragen, denken zij daarbij. Soms blijven ze gewoon dagen zitten. Want hoe minder olie ze naar boven halen voor de bezetter, hoe liever natuurlijk.

De boor- en exploitatiewerkzaamheden verlopen al met al zeer moeizaam. Machines zijn nauwelijks voorhanden en van slechte kwaliteit. De productie komt zelfs meer dan eens stil te liggen vanwege een gebrek aan transportmiddelen. Binnen de kortste keren na de vondst verzandt Coevorden-3 weer.

Kortom, de productie blijft zo beperkt, dat de opbrengsten eigenlijk niet opwegen tegen de kosten en de moeite die erin gestoken wordt. Hadden de Duitsers op dat moment geweten dat zich onder Schoonebeek een van de grootste olievelden van West-Europa bevond, hadden ze misschien toch meer pogingen gedaan om een betere logistiek op poten te zetten.

Na de bevrijding komt de olieproductie al snel écht op gang. In de cijfers is dat heel goed terug te zien. Wordt in de gehele oorlogsperiode in totaal 2,4 miljoen liter olie opgepompt, in de tweede helft van 1945, na de bevrijding dus, lukt het al om 6,3 miljoen liter naar boven te halen. In 1946, het eerste geheel vrije jaar na de oorlog, stijgt het aantal productieputten naar zestien. Nu gaat het echt hard en wordt er 70 miljoen liter olie gewonnen.

Het zijn vooral de Schoonebeeker boeren die in eerste instantie kennismaken met de activiteiten van de BPM, omdat de boorinstallaties op hun land worden geplaatst. ‘Deze boeren kregen te maken met BPM’ers, die waren gekomen met het idee te moeten boren in een achterlijke streek, welke in hun ogen niet veel verschilde van de Indische rimboe’, schreef H.J. de Jong in 1986.

“Toch moesten de boeren hun komst tolereren”, zegt historicus Bert Finke. “Zij waren dan wel eigenaar van de grond, maar de BPM kwam voor wat er 800 meter ónder die grond zat. Vanwege de erfdienstbaarheid moesten de boeren de boringen toestaan.”

De boeren voelen zich regelmatig voor het blok gezet en overvallen. Ze bekijken de activiteiten van de BPM met argusogen. „Maar dat veranderde toen zij zagen wat voor smak geld ze voor deze deal kregen”, gaat Finke verder. „Het ging in die jaren slecht in Schoonebeek, er was armoede. Maar de olieboringen leverden erg veel geld op en de BPM betaalde flink voor het gebruik van landbouwgrond. Zoveel zelfs, dat menig boer hoopte dat de BPM ook bij hem op het land naar olie zou gaan boren.”

Ook voor niet-boeren is de komst van de BPM een kans. Er is niet veel werk in Zuidoost-Drenthe en Schoonebekers kunnen bij de BPM een baan vinden met een normaal salaris. Bedelen bij de rijkere boeren om een baantje is verleden tijd.

In de eerste jaren na de oorlog komt de productie in Schoonebeek dusdanig op gang dat de BPM en de Standard Oil Company of New Jersey (Exxon) op 19 september 1947 samen de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) oprichten. De NAM krijgt van de overheid de concessie om vijftig jaar lang te boren. Hierna begint een gouden tijd voor de gemeente Schoonebeek. Belastingen op de olieopbrengsten komen tot 1960 namelijk nog rechtstreeks ten goede aan de gemeente.

“Er is in die tijd echt waanzinnig veel geld binnengestroomd én uitgegeven”, zegt Finke. “Hierdoor is Schoonebeek al snel een van de rijkste gemeenten van Nederland. Zó rijk, dat zij zelfs geld uitleent aan gemeenten als Rotterdam.”

In totaal worden tussen de oprichting van de NAM in 1947 en het einde van de winning in 1996 ruim een kwart miljard vaten olie geproduceerd, omgerekend zo’n 40 miljard liter. Daarna ligt de productie een tijdlang stil, maar in 2016 is de productie hervat met behulp van de modernste technieken. En zo komt het zwarte goud 75 jaar na de bevrijding nog altijd uit de grond van Schoonebeek.