Iemand vroeg mij onlangs, naar aanleiding van een column over de Israël-Palestinaoorlog, wat ik het meest verschrikkelijke woord in ons taalgebied vind en of ik dat van toepassing acht op die oorlog. Ik hoefde daar niet lang over na te denken. Het meest verschrikkelijke woord, vind ik, is wraak.
Het woord heeft ingebouwd al iets bijtends, kwaadaardigs, angstaanjagends. Hoewel, eigenlijk erger nog dan het woord op zich, voelt de combinatie ’wraak némen’. Als je zegt dat iemand wraak neemt, dan lijkt dat vrijwel synoniem aan iemand toeschrijven, kwaad aan de wereld toe te voegen. Sterker nog, vaak is bij de aanname dat iemand zich wreekt de veronderstelling dat wraak een belangrijke bron van kwaad is en veelal tot meer en erger leidt.
In ieder geval geldt dat het grootste deel van de drama’s waarmee iedere dag weer kranten en televisiejournaals worden ingevuld, feitelijk wraaknemingen zijn dan wel beschrijvingen van de uitvoering en gevolgen daarvan. Of het nu gaat om oorlogen, aanslagen, moorden, vechtpartijen of huis-en-haardvernietigingen, het zijn in aanleg meestal wraaknemingen.
Circulaire wraak is het gevaarlijkste man-made fenomeen op onze planeet
In de psychologie wordt wraak vaak omschreven als gedrag dat bedoeld is om een ander leed of schade toe te brengen als vergelding voor het leed dat of de schade die jou, jouw dierbaren of personen met wie jij je identificeert, is toegebracht. Wraak nemen kan daarbij een eenmalige poging tot vergelding zijn. Maar wraakneming door de een kan ook een reactie zijn op eerdere wraakneming door een ander. Als dit zich meermaals herhaalt ontstaat een vicieuze cirkel van wraaknemingen, kortweg circulaire wraak genoemd.
Circulaire wraak kan er toe leiden dat er tenslotte over en weer veel ergere dingen plaatsvinden dan de oorspronkelijke aanleiding rechtvaardigt. Circulaire wraak is mijn inziens het gevaarlijkste man-made fenomeen op onze planeet want het mondt niet zelden uit in dodelijke haat en totale vernietiging. Dodelijke haat tegenover de ander als persoon, als mens in zijn totaliteit, dan wel als lid van een bepaalde groep, volk of ras. De kern van die haat is de allesoverheersende neiging een ander mens of groep mensen zoveel mogelijk pijn te willen doen, willen vernederen, willen vernietigen. Bij voorkeur alle drie.
Wraak kent geen verjaringstermijn
Maar behalve dat die haat tot schadelijkste van alle menselijke gevoelens uitgroeit, groeit die ook gemakkelijk uit tot de felste. Zo snel en fel dat het zich van al onze gevoelens het slechtst laat beteugelen of beheersen. Het is vanwege die haat en de ermee gepaard gaande circulaire wraaknemingen dat het Israël-Palestina conflict al decennia onbeheerst voortraast. Met als voorlopig laatste hoogtepunten 7 oktober en de nu lopende oorlog.
Kan het nog erger? Ongetwijfeld. Terwijl de Israeliërs nu wraak nemen voor wat er op 7 oktober door Hamas is aangericht, zullen voor wat nu wordt aangericht door de Israëliers talloze Palestijnse jongeren, voorlopig nog machteloos, de komende jaren wraak willen nemen. Wraak kent nu eenmaal geen verjaringstermijn. En voor hun felle wraakbehoefte zal, vrees ik, deze uitspraak van schrijver en militair Cyrano de Bergerac (1619-1655) leidend zijn: „De wereld mag vergaan, als ik mij maar wreken kan.”
