Wat als stil blijven staan je meer kost dan springen?

Er wordt vaak gedacht dat het verschil tussen twijfel en beslissen zit in lef. In karakter. Maar ik geloof dat het fundament dieper ligt: in de omgeving waarin je opgroeit, en in het wereldbeeld dat je van daaruit meeneemt.

Ik ben opgegroeid in een context van schaarste. Niet alleen financieel, maar ook in zekerheid, in vanzelfsprekendheid, in toegang. In zo’n omgeving leer je niet om te dromen over wat er allemaal te winnen valt. Je leert vooral in beweging te komen, omdat je weet wat het kost als je blijft stilstaan.

Het is een verschil in hoe mensen naar keuzes kijken — en dat zie ik steeds terug. Mensen die zijn opgegroeid in een wereld van overvloed — waar zekerheid geen uitzondering maar norm is — maken keuzes op basis van wat ze kunnen winnen. Ze wikken, ze wegen. Er is immers ruimte om te wachten. Tijd om te twijfelen. Zij hebben de luxe risico’s af te wegen op papier.

Voor mensen met een schaarste-achtergrond is die luxe er vaak niet. Je waagt de sprong, omdat je geen alternatief hebt. Hun ondernemerschap is geen lifestyle, het is overlevingsstrategie. Kijk naar mijn ouders: ze begonnen bij aankomst in dit land een loempiakraam, en later een horecazaak midden in de pandemie. Hoe moedig is het om je eerste bij elkaar gesprokkelde centen, verdiend met eindeloos garnalen pellen, volledig te investeren in bouwmateriaal voor een kraam? Alleen maar omdat de prijs van niet-proberen simpelweg te hoog was.

Dat patroon zie ik terug in mijn eigen leven. Mijn keuzes waren zelden veilig. Ik stapte in het theater, in de literatuur, in film en uiteindelijk ook in de journalistiek — werelden waartoe ik geen natuurlijke toegang had. Niet omdat ik wist dat het zou lukken, maar omdat ik wist wat het me zou kosten als ik het níét zou proberen.

Deze spanning tussen schaarste en overvloed werkt diep door in onze samenleving. We spreken vaak over kansenongelijkheid in termen van geld, onderwijs, netwerken. Maar wat we vergeten is dat ongelijkheid ook zit in hoe mensen leren naar mogelijkheden te kijken. In of je geleerd hebt dat het geoorloofd is om te twijfelen, te plannen, te falen zelfs, zonder dat je bestaan ervan afhangt. Het privilege van het niet te doen.

Het lijkt een tegenstelling: wie het minst heeft, waagt vaak de grootste sprong. Dat is geen romantisch verhaal. Het is realiteit. Een misverstand in een samenleving die gelooft in gelijke kansen: dat iedereen dezelfde ruimte heeft om te aarzelen, te proberen, te spelen.

Ik heb het thuis gezien. Het heeft mij geleerd risico’s te nemen, ook als ze groter lijken dan je aankunt. En heel soms geloof ik dat die stem die diep vanbinnen zegt: ‘Doe het nou maar’, niets anders is dan je toekomstige zelf die weet: ‘Het komt goed’.