Instagramtoerisme kan rare vormen aannemen. In Amsterdam staan drommen mensen voor dezelfde stroopwafelwinkel. In Hanoi is een treinstraatje een wereldwijde hit. Ik was er onlangs voor reportages over de toenemende repressie.
Vietnam is namelijk een communistische eenpartijstaat. Er is geen vrije pers of vrijheid van meningsuiting. Kritiek op het partijsysteem wordt niet geduld. In 1986 heeft de Communistische Partij in navolging van het Chinese Open Deur-beleid het staatskapitalisme tot nationale koers uitgeroepen. Economische groei, en daarmee toerisme, wordt sindsdien gestimuleerd. Door Instagram is een bizarre attractie ontstaan.
Ik had een week lang gesprekken gevoerd met mensen in het zakenleven en in de Vietnamese culturele sector, die moesten laveren tussen een onderdrukkende overheid en de vrijheid van creativiteit of het ondernemerschap. Ik had gehoord over ‘het treinstraatje’ en besloot een kijkje te nemen.
Hele happening
Net buiten het centrum van Hanoi gaat een spoorlijn dwars door een nauwe straat in een woonwijk. Niet ongewoon in Azië. Maar deze volksbuurt had er een hele happening van gemaakt.
Toen ik aankwam, werd voor me een groep vrienden uit Italië en Duitsland in uitdossingen die in de Amsterdamse Reguliersdwarsstraat niet zouden misstaan vriendelijk begroet door een bewaker die bij een dranghek de toestroom van toeristen in goede banen moest leiden. Joelend staken ze het steegje in waar de bewoners hun woonkamers hadden omgebouwd tot kroegen en eetcafés.
Tientallen tafeltjes en stoelen stonden op armlengte afstand van de rails. „Echt Aziatisch,” verklaarde de vriendengroep. „Ik zag deze activiteit op Instagram,” vertelde een van hen, terwijl zijn vrienden achter hem op het spoor jolige selfies maakten. „Het is hier een gezellige chaos, alles kan.”
Iets verderop zat een Brits echtpaar genoeglijk achter hun biertje. Ze waren nog niet zolang met pensioen en wilden Azië wel eens meemaken. Hun voetenzolen leunden tegen de rails. „We hebben natuurlijk genoeg spoorwegen in het Verenigd Koninkrijk, maar een trein die dwars door een woonwijk gaat, zo dicht langs de huizen, dat kennen we niet.”
In Azië is alles veel vrijer, hier zijn geen strikte regels, aldus het echtpaar. Ze bleken niets te weten over het Vietnamese regime, dat dus een van de meest onderdrukkende staatsapparaten ter wereld heeft. Het was niet de eerste keer dat ik in Azië toeristen ontmoet die weinig weten over het land waar ze zijn.
Ik begrijp dat je je op vakantie wilt ontspannen en dat het niet leuk is om geconfronteerd te worden met minder mooie kanten van een land. Ik had daar al eens over nagedacht. Is dat erg? Soms wel, was mijn conclusie.
Onderdrukkend regime
In onvrije landen is het toerisme vaak een middel van de overheid om een opgeschoond beeld van hun land te schetsen. En vaak gaat de winst naar een elite die onderdeel is van de heersende macht. Het lijkt mij daarom beter om je wel te verdiepen in je bestemming, zodat je bijvoorbeeld het spekken van een onderdrukkend regime beperkt.
Maar was dat hier aan de hand? Ik vroeg een Vietnamese vriendin naar de geschiedenis van het treinstraatje. „Vijftien jaar geleden was het een van de armste wijken van Hanoi,” vertelde ze. „Er werd heroïne gedeald. Mensen liepen onder invloed door de buurt of gebruikten langs het spoor. Soms vielen ze in zwijm op de rails. Het gebeurde dat bewoners wakker werden met afgesneden ledematen voor de deur.”
Tien jaar geleden greep de overheid in. De straat werd schoongeveegd, gebruikers opgepakt en er werd straatverlichting geplaatst. Het was in de periode dat Vietnam steeds meer toeristen ontving. Wijkbewoners probeerden ze ook naar hun buurt te lokken. Op een dag zette een bewoner vlak naast het spoor een tafeltje en stoelen neer en bood koffie aan.
„Westerse toeristen vonden het leuk dat je zo dicht bij het spoor koffie kon drinken. In 2017 vond iemand het lollig om vlak voor de trein weg te springen en plaatste een video op Instagram. De video werd een hype.” De straat is sindsdien een gewilde Instagramlocatie.
Het treinstraatje is dus ontstaan uit de bewoners zelf. Een buurtbewoner vertelde dat de overheid, uit angst dat een toerist wordt aangereden, de terrassen al een paar keer wilde verbieden. Maar omdat de buurt er een mooi inkomen mee verdient, heeft het lokale bestuur besloten om het toe te staan en stelde bewakers aan die ongelukken moeten voorkomen.
Eindelijk klonk de treinfluit. Het barpersoneel duwde iedereen naar achteren. Aan de kant! Maak het spoor vrij! Stoelen werden snel in de huiskamers gezet. Spanning steeg, telefoons in de aanslag. Mensen joelden, bier spetterde. Een groep Indiase zakenmannen klapte in vrolijke verwachting.
En toen tufte in een slakkengang een oude locomotief langs. Voorop stonden de woorden ‘Doi Moi’ geschilderd, zoals de koerswijziging van het communisme naar het kapitalisme wordt genoemd. Een Britse toerist kreeg de slappe lach. „Bier!” De straat lichtte op met duizenden lampjes. Clubmuziek dreunde over het spoor. Party-time.
Iedere week hebben we een column van Onze Vrouw/Man, een mediacorrespondent uit een ander continent. Saskia Konniger (Eibergen, 01-11-1974) is sinds 2022 freelance correspondent Zuidoost-Azië voor onder andere NRC , NOS, BNR, De Groene Amsterdammer , VPRO’s Bureau Buitenland . Daarvoor was ze correspondent India.
Ze schreef twee boeken over India en een avonturenroman over China. Ze studeerde kunstgeschiedenis aan de Universiteit Utrecht en deed een postdoctorale opleiding radio- en televisie-journalistiek aan de Rijksuniversiteit Groningen. Ze woont momenteel in Jakarta, de hoofdstad van Indonesië.
