Alleen Europa kan Oekraïne redden van Poetin en Trump – maar zal het dat ook doen? | opinie

Europa, je bent gewaarschuwd. De Russische president Vladimir Poetin voert al bijna vier jaar oorlog tegen Oekraïne en vorige week dreigde hij dat zijn land ‘klaar’ is voor een oorlog met Europa, mocht dat nodig zijn.

De Amerikaanse president Donald Trump heeft getoond dat zijn land bereid is om Oekraïne te verkopen in een smerig onderonsje met Poetins Rusland. Het staat zelfs in zijn nieuwe nationale veiligheidsstrategie: ‘Binnen Europese landen het verzet cultiveren tegen de huidige koers van Europa.’ Hoeveel duidelijker moet het nog worden?

Het is nu aan ons om Oekraïne te helpen de aanval van Moskou en het verraad van Washington te overleven. We verdedigen er ook onszelf mee.

Al een heel jaar hoor ik dat Trump uiteindelijk wel een vuist zal maken tegen Rusland. De geopolitieke versie van Wachten op Godot. Waarop zijn persoonlijke vastgoedgezanten met een 28-puntenplan voor ‘vrede’ komen aanzetten dat weinig meer is dan een Russisch-Amerikaanse deal ten koste van zowel Oekraïne als Europa.

En weer schakelen Europese leiders over naar hun vertrouwde modus om Trump te managen, werken ze de schandaligste punten weg door middel van track-changes-diplomatie om er een versie van te maken die – zoals verwacht – op haart beurt weer onverteerbaar is voor Rusland.

Hoewel het 28 puntenplan maar enkele dagen standhield, verdient het om langdurig bestudeerd te worden als historisch document. Het bewijst hoever het Amerika van Trump bereid is te gaan in zijn hang naar een politiek van imperia en invloedssferen, over de hoofden van de Europeanen heen. Nic o nas bez nas! (‘Niets over ons zonder ons!’) Die oude Poolse strijdkreet zou nu door heel Europa moeten galmen.

Dit roept twee vragen op. Kan Europa, samen met gelijkgestemde landen zoals Canada, Oekraïne voldoende versterken en Rusland voldoende verzwakken om uiteindelijk de overwinning te behalen? En zal het dat ook doen?

Het antwoord op de eerste vraag: het zal erg moeilijk zijn, maar het is nog altijd mogelijk. Als de EU-leiders overeenstemming bereiken over een manier om de bevroren Russische tegoeden in België te gebruiken, kan het gapende gat in de Oekraïense begroting voor ten minste de komende twee jaar worden gedicht.

De Europese economie is tien keer zo groot als die van Rusland. De Europese defensieproductie wordt opgevoerd. De lijst van militaire benodigdheden die alleen de VS kunnen leveren, wordt almaar korter en dankzij Trumps winstgerichte logica kan het meeste nog altijd worden gekocht.

Duitsland, Polen, Nederland, Noorwegen en Canada zijn het onlangs eens worden over de aankoop van nog eens 1 miljard dollar aan Amerikaanse wapens voor Oekraïne. Mocht Trump Oekraïne nogmaals Amerikaanse inlichtingen ontzeggen om het te dwingen een capitulatievrede te aanvaarden, dan zou dat een zware klap zijn, maar de Oekraïense en Europese inlichtingendiensten zouden de leemtes deels kunnen opvullen.

Oekraïne heeft zelf ook belangrijk huiswerk te maken. Het vertrek van Andri Jermak, de rechterhand van president Volodymyr Zelensky, in een groot corruptieschandaal, biedt Oekraïne de kans om een gedurfde binnenlandse reset door te voeren, misschien in de vorm van een heuse regering van nationale eenheid.

De geel-blauwe linie van soldaten aan het front dunt verder uit. Sinds februari 2022 hebben openbare aanklagers bijna 300.000 zaken geopend in verband met ongeoorloofde afwezigheid of desertie, en buiten het land kom je inderdaad veel Oekraïense mannen tegen met een leeftijd geschikt voor militaire dienstplicht.

Maar ook Rusland kampt met alsmaar meer problemen. Kerkhoven worden naar verluidt uitgebreid om plaats te bieden aan minstens 250.000 oorlogsslachtoffers en met mogelijk nog eens 750.000 gewonden wordt rekrutering moeilijk, zelfs voor een dictatuur met een veel grotere bevolking dan Oekraïne.

De economie heeft tot nu toe opmerkelijk standgehouden, dankzij een impuls van de ‘oorlogseconomie’ en bloeiende banden met China en India (getuige de liefdevolle ontmoeting vorige week in Delhi tussen Poetin en de Indiase premier Narendra Modi). Maar de inflatie stijgt zienderogen, de rente ligt boven de 16 procent en – cruciaal – de olieprijs zakt.

Oekraïense aanvallen vanaf lange afstand hebben meer dan een derde van de Russische olieraffinaderijen beschadigd. Ongeveer 80 procent van de Russische olie-export over zee verloopt via de Deense zeestraten in schepen van de ‘schaduwvloot’ die zelden voldoen aan internationale veiligheids- en milieunormen. Europa zou die inkomstenstroom kunnen vertragen door de schepen tegen te houden en grondig te inspecteren.

Als Europa erin slaagt om voldoende militaire en economische steun te bieden aan Oekraïne en de economische druk op Rusland op te voeren, dan zou het klimaat rond Poetin op een bepaald moment in 2026 of 2027 kunnen kantelen. ‘Zo komen we nergens’, zouden zijn generaals hem vertellen. En zijn centrale bank zou hem vertellen dat de economie aan het instorten is.

Een staakt-het-vuren langs de bestaande frontlinie wordt dan waarschijnlijker. Dat Poetin en Zelensky een formeel vredesverdrag ondertekenen, lijkt een stap te ver, maar een langdurigere wapenstilstand is wel een realistische optie.

Europa zou dan voor een nieuwe uitdaging komen te staan. Wie de oorlog heeft gewonnen, wordt niet beslist op het moment waarop de wapens zwijgen, maar in de vijf tot tien jaar erna. Als Moskou in 2030 niet alleen een groot gebied bezet en russificeert, maar er ook prat op kan gaan dat de rest van Oekraïne onveilig, disfunctioneel, gedemoraliseerd, ontvolkt en onder sterke Russische invloed staat, dan heeft Rusland gewonnen.

Als Oekraïne in 2030 grotendeels soeverein en veilig is, een ‘stalen stekelvarken’ dat iedere toekomstige Russische aanval kan afslaan; als het een dynamische economie heeft, buitenlandse investeringen aantrekt, banen biedt aan veteranen en jonge Oekraïners overhaalt om terug te keren uit het buitenland; als het bovendien een fatsoenlijke democratie en een sterke civiele samenleving is en serieus op weg om lid te worden van de EU, dan heeft Oekraïne gewonnen. Maar dat vereist een aanzienlijke inspanning, niet alleen van Europa, maar ook van de Oekraïners zelf.

Jazeker, Europa kan dat. Maar zal het dat ook doen? Ik kan een lange lijst voorleggen met redenen waarom dat misschien niet het geval zal zijn.

De nog steeds wijdverbreide mythe van de onoverwinnelijkheid van Rusland. Ingesleten hulpeloosheid na 80 jaar afhankelijkheid van de VS voor onze veiligheid. De traagheid van EU-procedures. Scherpe concurrentie om overheidsgeld in Europese staten met vaak zware schulden en een vergrijzende bevolking die onrealistische verwachtingen heeft van wat hun land kan bieden. De politieke spelletjes die de Duitse regeringscoalitie naar de rand van de afgrond duwen, enkel en alleen vanwege een voorstel om een bescheiden bezuiniging door te voeren op een staatspensioenregeling die al een kwart van de federale begroting opslokt. Nationaal egoïsme zoals dat van de Belgische premier, die zich verzet tegen de inbeslagname van de bevroren Russische tegoeden, of zoals dat van Frankrijk, ruziemakend met Duitsland over een zogenaamd gezamenlijk project voor een gevechtsvliegtuig van de volgende generatie. Moet ik nog verder gaan?

Tegenover dat pessimisme van het intellect stel ik het optimisme van de wil. Dat is het enige wat ‘Europa kan’ omzet in ‘Europa zal’. Wilskracht. Strategische vastberadenheid. Vechtlust. De moed om het collectieve belang op de lange termijn boven partijpolitieke winst op de korte termijn te stellen.

We weten dat individuele naties in tijden van existentiële dreiging tegen alle verwachtingen in buitengewone dingen kunnen doen: Groot-Brittannië in 1940, Oekraïne in 2022.

Maar zal ons diverse, gecompliceerde, aan zichzelf twijfelende continent die grote, maar aanzienlijk minder extreme uitdaging aangaan? Europa kan het, als het dat wil.