De Italiaanse schrijver Antonio Scurati heeft een reeks van vijf boeken gepubliceerd over Mussolini, die hij romans noemt, maar waarin niets plaatsgrijpt of gezegd wordt dat niet op gedocumenteerde werkelijkheid berust.
Het enige wat je verzonnen zou kunnen noemen, zijn de gedachten die hij zijn hoofd- en bijfiguren toedicht.
Die boeken zijn een internationaal succes, hoewel het onderwerp in Italië nog altijd gevoelig ligt, waar de huidige regering juist probeert de voormalige dictator schoon te wassen. Vorig jaar ontstond een rel nadat een televisieoptreden van Scurati van hogerhand werd afgeblazen.
Bij tijden gruwelijk
Onlangs las ik het vierde deel, L’Ora del Destino (in Nederlandse vertaling Het Uur van de Waarheid), dat de periode 1940-1943 bestrijkt, van Italië’s deelname aan de Tweede Wereldoorlog tot de val van de Duce. Het vijfde, over Mussolini’s vazalstaatje in Salò en zijn dood, is nog niet vertaald.
Elk deel laat zich afzonderlijk lezen, al is enige historische kennis meegenomen. Dit verhaal over het totale fiasco van alles waar het fascisme voor stond, is bij tijden gruwelijk, maar uiterst meeslepend. De rode draad is de veel grotere angst van Mussolini voor zijn Duitse vrienden dan voor zijn geallieerde vijanden.
De beduchtheid dat Italië een wingewest zou kunnen worden van de Duitsers leidt hem ertoe avonturen aan te gaan om te bewijzen dat hij de nazi’s niet nodig heeft, avonturen die verschrikkelijk foutgaan, zoals de totaal mislukte invasie van Griekenland. Hitler komt zijn aanvankelijk bewonderde trawant te hulp, al moet daarvoor de geplande aanval op Stalins Sovjetunie uitgesteld worden. Geschiedkundigen nemen aan dat die vertraging van beslissende invloed is geweest op het spaaklopen van de zogeheten Operatie Barbarossa.
Andere kant op rennen
Aan de opperbevelhebber van het Duitse leger in de jaren 20 van de vorige eeuw, generaal Hans von Seeckt, wordt de profetische uitspraak toegeschreven dat hij niet wist wie de volgende oorlog zou gaan winnen, maar wel wie hem zou verliezen: het land dat Italië tot bondgenoot had.
In zekere zin pleit dat voor het gezonde verstand van de Italianen. Wanneer er geschoten wordt, vertonen zij de natuurlijke reactie de andere kant op te rennen. Daar win je evenwel geen veldslagen mee.
De afgang in Griekenland verhindert Mussolini niet in Rusland aan Duitse zijde mee te (laten) vechten, met als enig resultaat opnieuw talloze Italiaanse slachtoffers. In 1943 krijgen zelfs zijn eigen fascisten er genoeg van, en wordt hij afgezet.
Scurati maakt je deelgenoot van de teloorgang van een tiran, vanuit diens eigen perspectief en overwegingen. Dat is ontluisterend, en niemand zal na lezing nog denken dat Mussolini eigenlijk wel meeviel in vergelijking met Hitler of Stalin.
Kennelijk geen corrector
Tot mijn verbazing wordt de vertaling door gemakzuchtige critici alom geprezen, terwijl de oorspronkelijke formuleringen er dikwijls hinderlijk doorheen klinken. Dat kan veroorzaakt zijn door de haastklus die het ongetwijfeld was, maar er is kennelijk geen corrector aan te pas gekomen.
De Duitse militaire onderscheiding het IJzeren Kruis wordt bij herhaling ‘Stalen Kruis’ genoemd. Op zeker ogenblik heeft iemand het over ‘een moderne versie van de slag bij Cannes’. La battaglia di Canne verwijst naar de verpletterende overwinning van Hannibal op de Romeinen in 216 voor Christus in Apulië. Bij Cannae.
