Favoriete salade met vijgen en geitenkaas. Foto: Jacques Hermus
Het vijgenseizoen is op zijn hoogtepunt. Vers aangevoerd uit Turkije of misschien lekker uit eigen tuin. De vijg en het blad spelen al sinds mensenheugenis een rol in ons bestaan. Symbool van vruchtbaarheid en van schaamte.
De drie bomen zaten twee weken geleden bomvol met vijgen. De ene beloofde mooie paarse vijgen, de tweede had al vijgen met de gele glans van rijpheid, de ander had groene die nooit rijp zouden worden. Jammer alleen dat ze in de tuin in Frankrijk staan, waar we nu niet zijn. Onze buren zullen ze als ze rijp zijn plukken en er lekkere jam van maken.
De bomen zitten bomvol met vijgen. Foto: Jacques Hermus
In onze Nederlandse tuin hebben we ook twee vijgenbomen in een grote pot, met slechts drie rijpe vijgen. Te weinig om jam van te maken. Gelukkig zijn de vijgen nu volop verkrijgbaar in de (groente)winkels. En zeker bij de Turkse winkels, want dat land is de grootste producent van vijgen in de wereld.
Vijgenjam. Foto: Shutterstock
Overal in ons land zien we tegenwoordig vijgenbomen verschijnen in vele voor- en achtertuintjes, vaak tegen de verwarmde zijde van een zuidgerichte muur. Opmerkelijk, die vijgenmanie. Vroeger dachten we dat de vrucht iets van de zuidelijke streken was, maar blijkbaar heeft de boom, misschien met een zetje van de klimaatveranderende temperatuur, ook hier een goede habitat gevonden.
Wees niet bang dat je wespenlijkjes eet
Des te beter want de vijg, een boomstruik uit de ficus-familie, is niet alleen een plant met heerlijk zoete vruchten maar ook mooi om naar te kijken. En aan te ruiken. Snij maar eens een tak van de vijgenboom en je tuin zal nog dagenlang naar het zoetbloemige geuren.
Van dat bloemige, dat klopt ook wel. Want een vijg is geen vrucht, maar een schijnvrucht. Sterker nog: het is een hol, beetje vlezig orgaan, groen aan de buitenzijde en aan de binnenzijde bekleed met talrijke eenslachtige bloemetjes. Door een kleine opening – in het midden van de ‘vrucht’ – kruipt een zogenoemde vijgenwesp naar binnen die de bloemetjes bestuift en er eitjes legt.
Een vijgenwesp kruipt naar binnen om de bloemetjes te bestuiven. Foto: Shutterstock
Daarna ontwikkelt elk bevrucht zaadbeginsel (één per bloem, in het vruchtbeginsel) zich tot een zaadje. Bij rijpheid bekleden deze ‘zaadjes’ (in feite kleine éénzadige vruchtjes) de binnenkant van elke vijg. Gelukkig is de wesp verdwenen – of overleden, als ze eitjes heeft gelegd – op het moment dat de vijg rijp is.
Sterker nog, de meeste vijgensoorten die we nu kennen zijn seksloos: ze worden gestekt in plaats van via bevruchting verspreid. Die vijgen worden ook rijp zonder dat ze zijn bevrucht, dus wees niet bang dat je wespenlijkjes eet. Sterker nog, de betreffende wesp houdt het niet eens vol in ons klimaat.
Op de overdadige banketten van de koning
De vijg is vermoedelijk de eerste ‘vrucht’ die door de mens werd gecultiveerd. Archeologische vondsten van elfduizend jaar geleden in de Jordaanvallei lijken er op te wijzen dat die vooraf gaat aan de domesticatie van tarwe, gerst en peulvruchten: het zou dan het eerste bekende voorbeeld van echte landbouw kunnen zijn.
Een vijg is aan de binnenzijde bekleed met talrijke eenslachtige bloemetjes. Foto: Jacques Hermus
In het oude Israël waren vijgen een basisvoedsel en werden ze op grote schaal geteeld, zowel voor verse consumptie als voor bewaring: geperste vijgen werden in kruiken werden opgeslagen. Vijgenbomen gedijden goed in de droge, rotsachtige bodem van de regio en leverden twee jaarlijkse oogsten: een vroege oogst die vers werd gegeten, en een latere zomeroogst (qayiṣ) die werd gedroogd of geperst tot vijgenkoeken, bedoeld voor bewaring en reizen.
Ook bij de oude Romeinen en Grieken was de vijg basisvoedsel. De Romeinen voerden hun ganzen vijgen om zo hun lever wat op te pompen: zoetvoer voor een zoete foie gras.
Foie gras met vijgen. Foto: Shutterstock
In onze streken bereikte de vijg vanaf de veertiende eeuw de tuinen. De Franse koning Lodewijk XIV hapte zo graag in de vijg, dat zijn tuinman Jean-Baptiste de La Quintinie een moestuin aan moest leggen in Versailles met veel vijgenbomen. Vandaar dat de vijg op de overdadige banketten van de koning een grote rol kregen. En in slaafse imitatie van de Zonnekoning werd ook aan andere hoven gesnakt naar de zoete vrucht.
Het beroemdste groene blad in onze wereldgeschiedenis
Die overigens heel anders in de mond ligt dan welk ander fruit we kennen. Rijpe vijgen zijn zacht, voelen zelf een beetje beurs of slap aan, maar hebben een zekere bite, met dank aan de knoesperige pitjes binnenin. Volrijp kun je ze zo in de mond steken, maar je kunt – als je het velletje niet wil eten – ze ook openscheuren en leegzuigen.
Vijgen gevuld met kaas uit de oven. Foto: Shutterstock
Je kunt ze vullen met kaas en kruiden en even in de oven zetten, of op lage temperatuur met wat suikersiroop laten inkoken – je krijgt dan een fantastische zachte vijg in groenrode saus. Onze favoriet is eenvoudig: we plukken de vijg van de boom, snijden hem in stukken en serveren hem met geitenkaas en misschien wat flinters ham op een salade, lichtjes bedruppeld met een honingdressing. En mochten we een fikse oogst hebben, dan kunnen we ze altijd nog drogen.
Favoriete salade met vijgen en geitenkaas. Foto: Jacques Hermus
De vijgenboom heeft nog een bijzonderheid: het blad. Culinair, maar ook anderszins. Om met dat laatste te beginnen: het is het beroemdste groene blad in onze wereldgeschiedenis. In de Bijbel bedekken Adam en Eva zich met vijgenbladeren nadat zij kennis hebben gekregen van goed en kwaad (Genesis 3:7). Sindsdien werd het vijgenblad hét symbool van schaamte, bedekking en bescheidenheid.
In de beeldhouwkunst werden vijgenbladen strategisch over geslachtsdelen van Bijbelse of mythologische figuren geplaatst. Foto: Shutterstock
Voor Grieken en Romeinen was naakt in de beeldhouwkunst heel normaal, maar onder invloed van de christelijke moraal werd er vanaf de middeleeuwen weer naar het naakt gekeken als zondig. Kunstenaars gingen daarom strategisch vijgenbladeren schilderen of beeldhouwen over geslachtsdelen van Bijbelse of mythologische figuren.
Pas op met het knippen van de bladeren
Onder invloed van de kerk ging men in de zestiende eeuw nog een stapje verder. Michelangelo’s originele fresco Het Laatste Oordeel in de Sixtijnse Kapel (1541) werd later gedeeltelijk overschilderd met vijgenbladeren en draperieën.
Michelangelo’s Het Laatste Oordeel werd gedeeltelijk overschilderd met vijgenbladeren. Foto: Shutterstock
En in de negentiende eeuw was Queen Victoria zo geschokt bij de aanblik van een marmeren replica van Michelangelo’s David, dat de museumdirecteuren van wat nu het Victoria & Albert Museum besloten een afneembaar gipsen vijgenblad aan haakjes voor Davids geslacht te hangen. Elke keer werd er bij hoog vrouwelijk bezoek ‘the Victoria fig leaf’ – de bijnaam – aan David gehangen. Naar het schijnt ligt hij nog ergens in de opslag. Het blad, niet David.
De vijg is niet alleen een plant met heerlijk zoete vruchten maar ook mooi om naar te kijken. Illustratie: Shutterstock
Wij gebruiken het vijgenblad gewoon in de keuken. Gelukkig hebben we er veel van, meer dan vijgen zelf. Kijk overigens wel uit als je vijgenbladeren gaat knippen of plukken: het vrijkomende sap kan onder invloed van de zon behoorlijke irritatie op de huid opleveren.
Heerlijk geurend snoeihout voor de barbecue
Het blad eet je niet vers, je moet hem drogen. Dat kan door ze een paar uur op lage stand (zo rond de 60 graden Celsius) in de oven te leggen. Als ze gedroogd zijn moet je ze tot gebruik luchtdicht verpakken. Je kunt er vijgenblad-olie mee maken door ze een paar minuten te laten trekken in verwarmde – maar niet verhitte! – neutrale olie, ze vervolgens met een staafmixer fijn te malen en de olie zeven. Je kunt er ook, samen met andere kruiden, thee van trekken of limonade mee maken.
Thee van gedroogd vijgenblad. Foto: Shutterstock
En als je toch bezig bent met het kweken en verstekken van je eigen vijgenboom: het snoeihout kun je prima gebruiken voor je barbecue. Van zichzelf geurt de tak al doordringend, maar als je hem op een open vuur of in een rookkast gebruikt bij bijvoorbeeld vlees, krijg je dat bloemige zoet ook mee. Serveer met een salade van vijgen. En neem dan als digestief een glaasje Briottet Crème de Figue uit Dijon. De Fransen maken immers van alles drank.
