In 2012 ontdekten wetenschappers in Hawaii een nieuw soort steen. Op het strand dat bekend stond als ‘Trash Beach’ waren in strandvuurtjes basalt en aangespoelde oceaanplastic samengesmolten.
De wetenschappers noemden het ‘plastiglomerate’ en sindsdien worden de bontgekleurde keien vol microplastics en visnetten op stranden over de hele wereld aangetroffen. Ze worden vaak gezien als een griezelig teken van de tijd: de plasticstenen zullen later de fossielen zijn die het tijdperk van de mens heeft achtergelaten.
Laten we in onze strandtas vooral niet nog meer plastic naar die zo vervuilde zee dragen, zegt Sjoerd Trompetter, oprichter van oceaanvriendelijke zonnebrandproducent Naïf. ,,De tastbare vormen van plastic in verzorgingsproducten zijn inmiddels wel redelijk uitgefaseerd: zoals plastic korrels in scrubcrèmes. Maar er zit nog steeds veel microplastic in crèmes en emulsies. Dat zijn hele kleine, soms zelfs vloeibare plasticdeeltjes, die niet biologisch afbreekbaar zijn en in de natuur gaan rondzwerven. In dagcrème zit het om rimpels op te vullen, in shampoo om een glad laagje over je haren te maken en in zonnebrand om het goed te laten smeren.”
Laten we in onze strandtas vooral niet nog meer plastic naar die zo vervuilde zee dragen. Illustratie Djura Feringa
Er zijn steeds meer wetenschappers die zich zorgen maken over de mogelijke gevolgen van microplastics voor de menselijke gezondheid. Jeroen Dagevos van de Plastic Soup Foundation: ,,Tien jaar geleden was het verhaal nog dat het mee zou vallen, want de waterzuivering zou het plastic er wel uitfilteren. Maar toen werd duidelijk dat het in plankton zat en dus in de voedselketen. Toen bleek dat echt kleine deeltjes, de nanodeeltjes, ook in planten doordrongen. Twee jaar geleden is het gelukt om vast te stellen dat het ook in ons bloed zit. Dan komt dat plastic dus bij je organen.”
Het onderzoek naar de gevolgen daarvan en hoe schadelijk dat is begint net en kan nog tientallen jaren duren, maar er worden al reacties in het lichaam gemeten. „Je immuunstelsel reageert er bijvoorbeeld op omdat witte bloedcellen tevergeefs proberen de deeltjes te vernietigen. De Oostenrijkse arts Lukas Kenner doet onderzoek naar kanker en maakt zich grote zorgen over de plastics die in de darm zitten, omdat dat kankercellen nanoplastic opnemen, waardoor de kanker agressiever kan gaan groeien.”
Nog tot weken later in bloed en huid
En dan zijn er nog de problemen met de uv-filters in zonnebrand. Trompetter: ,,Chemische uv-filters zijn stoffen die door de huid worden opgenomen en de schadelijke straling absorberen. Maar inmiddels worden sommige van die filters in verband gebracht met hormoonverstoring bij mensen en zijn veel filters bewezen slecht voor het waterleven, niet alleen in zee. In landen als Hawaii en Thailand zijn crèmes met schadelijke filters die het koraal bleken al verboden.”
De Amerikaanse Environmental Working Group meldt dat uit studies bleek dat filters als oxybenzone en octinoxate en homosalate door het lichaam worden opgenomen en nog tot weken later in het bloed en de huid zijn terug te vinden. De meest problematische stof is de veelgebruikte stof oxybenzone, die in Amerikaanse studies bijvoorbeeld in verband wordt gebracht met lagere testosteronwaarden bij jongens en een hogere kans op de pijnlijke aandoening van verklevingen in de baarmoeder, endometriose.
Ook natuurorganisatie WNF raadt af om producten met oxybenzone, ook wel benzofenon-3, te gebruiken. Trompetter: ,,De Europese Unie heeft inmiddels voorgesteld om een limiet te hanteren: om niet meer dan 2,2 procent oxybenzone in middelen te gebruiken. Maar je ziet dat wetgeving altijd achter wetenschappelijke inzichten aanhobbelt.”
Spookjes bij het insmeren
Er belandt elk jaar zo’n 14.000 ton zonnebrand in zee, dus het is zaak dat we opletten wat voor spul dat is. Maar de vakantieganger die het goed wil doen en een kijkje neemt op de website van de Consumentenbond, zakt al snel de moed in de schoenen. De bond heeft een ‘groene’, ‘gele’ en ‘rode’ lijst van uv-filters gemaakt op basis van giftigheid voor het milieu en onze gezondheid.
Op de lijst staan tientallen namen voor chemische stoffen, allemaal even onleesbaar: een ‘groene stof’ is bijvoorbeeld Diethylamino Hydroxybenzoyl Hexyl Benzoate, een ‘rode’ ‘Butylmethoxydibenzoylmethaan’. Gelukkig hebben ze op hun website een sortering gemaakt van de crèmes die milieu- en mensvriendelijk zijn.
WNF raadt aan om simpelweg het hele chemische zwikkie te ontwijken door zonnebrand te gebruiken met zinkoxide als werkend ingrediënt, zoals de crème van Nederlandse producenten Naïf en Lekker. Trompetter: ,,Zinkoxide ken je misschien van de surfers of wintersporters van vroeger, met witte strepen op hun wangen en neus. Het is een ‘minerale filter’, die niet intrekt maar een laagje op de huid legt. Zinkoxide zit ook in zinkzalf, die je gebruikt voor schrale babybillen. Toen we tien jaar geleden begonnen was de zalf nog wel erg wit, je kinderen werden spookjes bij het insmeren. Maar inmiddels hebben we de formulering aangepast en smeert het goed.”
Ook op het gebied van plastic ontstaat er een waar consumentendoolhof. Dagevos: ,,Fabrikanten hoeven niet op de verpakking te zetten welke ingrediënten microplastics zijn. Dat voert terug op wat ons betreft een fout is in de wetgeving: in de Europese REACH-registration is bepaald dat chemische stoffen die op de Europese markt komen eerst onderzocht moeten worden op toxiciteit. Een heel goede gedachte, maar omdat het zo veel stoffen waren is toen bepaald dat over polymeren, plastics dus, niet zo veel zorgen zijn. Die mochten dus zonder kijken op de markt komen. De wet wordt nu hersteld zodat plastics wel geregistreerd en onderzocht moeten worden, over acht jaar moeten fabrikanten op de verpakking zetten als ergens microplastics inzitten. Maar ook dan ontspringen de vloeibare polymeren de dans. Terwijl we daarvan ook echt niet weten of ze veilig zijn.” Trompetter en zijn compagnon begonnen hun bedrijf dan ook met een lichte verontwaardiging over het gebrek aan verantwoordelijkheid dat bedrijven nemen.
,,Het is te gek voor woorden dat je een halve chemicus moet zijn om iets te kunnen kopen zonder plastic of schadelijke uv-filters. Ik heb zelf in de petrochemische industrie gewerkt maar had zelf lang niet gerealiseerd dat billendoekjes ook gewoon plastic zijn. Er staat dan heel mooi op: 99 procent water een beetje aloë vera, en niet ‘dit zijn nylon doekjes die we hebben natgemaakt’.” Met de app van stichting Beat the Microbead kun je checken of een crème microplastics bevat.
Niet teruggaan naar de jaren tachtig
Maar laat het allemaal vooral geen reden zijn om op te houden met zonnebrand smeren, wil KWF Kankerbestrijding de consument op het hart drukken: huidkanker is de snelst groeiende vorm van kanker. Trompetter: ,,Laten we niet teruggaan naar de jaren 80, toen wij als kinderen allemaal gewoon verbrandden. Dat is echt heel schadelijk geweest.”
Goed, de huid is ingesmeerd, dan is het tijd om het badpak aan te trekken. Maar ook daar loopt de duurzame consument tegen een dilemma: zwemkleding is gemaakt van plastic, en bij het dragen en wassen stoot dat weer microplastics af, die in het milieu terechtkomen. Madeleine Wallien, die met haar wetsuit- en zwemkledingbedrijf Wallien de fast fashion van de zee wil bestrijden kent dat. ,,Tot nu toe is het nog niet mogelijk om zwemkleding van een ander materiaal te maken dan nylon en elastaan en polyester: het moet elastisch zijn, tegen uv en chloor en zout kunnen en niet lubberen.”
Badpakken van achtergebleven visnetten
Ze is bezig met een proef om badpakken te maken van een natuurlijk materiaal, maar of dat goed uitpakt, daarover kan ze pas volgende zomer iets zeggen. ,,In de tussentijd maak ik mijn badpakken van een stof van een Italiaanse producent, die van achtergebleven visnetten in zee weer stof maakt. Dan is het in ieder geval geen nieuw plastic. Bovendien zit duurzaamheid in de kwaliteit van het naaiwerk en de stof. Ik maak pakken die lang meegaan, en die niet al na een jaar gaan lubberen.”
Zwemkleding is gemaakt van plastic, en bij het dragen en wassen stoot dat weer microplastics af. Illustratie Djura Feringa
Om tegen te gaan dat microplastics via je wasmachine in het watersysteem terechtkomen, kun je een waszakje gebruiken. Bijvoorbeeld die van Guppy Bag. Wallien: ,,Ik verkoop die ook in mijn winkel. Het is een fijn gebaar, maar ja, eigenlijk werkt zoiets natuurlijk alleen als iedereen zo’n zak gebruikt.”
Inmiddels, zegt Wallien, is het gebruik van gerecyclede materialen voor badpakstoffen door veel merken al gewoon. Maar het grote probleem dat deze spooknetten in de zee opleveren is nog lang niet verholpen. WNF meldt dat meer dan 300.000 walvissen, bruinvissen en dolfijnen verstrikt raken in deze netten. En dat is niet zo gek: jaarlijks verdwijnt 1 miljard kilo vistuig in de oceanen. Daartegen valt niet op te recyclen.
Met deze keurmerken weet je zeker dat er geen microplastics in je zonnebrand zitten: Europees ecolabel, Demeter keurmerk, Nordic Swan label, Cosmos organic, Natrue, Zero plastics inside.
Een beter wetsuit
Voor ‘watervrouwen’ die graag surfen of duiken heeft Wallien ook gewerkt aan een zo duurzaam mogelijk wetsuit. ,,Tot voor kort werden wetsuits veelal gemaakt van neopreen, op basis van olie. Dat is niet alleen milieuvervuilend en stoot veel CO2 uit, het werd ook duidelijk dat het maken van de stof gevaarlijk was voor de gezondheid. Rondom een fabriek in het Amerikaanse Louisiana sprak men ook wel van ‘cancer alley’.” Veel pakken voor topsporters worden inmiddels gemaakt van limestone, een stof gemaakt van steenstof. ,,Maar ook die machines hebben een stevige klimaatimpact. Wij werken nu dus met yulex, een natuurrubber, afkomstig uit hevea brasiliensis-bomen op een plantage die duurzaam beheerd wordt. Bij de productie stoten we 80 procent minder CO2 uit.”
