Ruud de Jong (66) was spin in het web van de Waddenspaghetti. 'Het is heel vervelend, maar op de Wadden is niets simpel'

De Wadden zijn van oudsher een gebied van tegenstrijdige belangen en tegenstrijdige regelgeving. Begin deze eeuw woedde er een jarenlange strijd om de zeggenschap, die Ruud de Jong als beleidsambtenaar vanaf de zijlijn als ongemakkelijk ervoer. Hetzelfde gevoel van ongemakkelijkheid had hij in de jaren negentig toen hij als milieu-ambtenaar betrokken was bij het aanwijzen van de Waddenzee als stiltegebied.

‘Er ontstond de merkwaardige situatie dat er op het dek van een boot geen radio aan mocht, terwijl er wel straaljagers overvlogen. Een gebied vanuit de overheid eenduidig beschermen blijkt soms best lastig’, schrijft De Jong in zijn essay over samenwerking in de Wadden.

,,Of die regels nog steeds zo gelden? Bij mijn weten wel. Op zee mag je in de kuip van je boot alleen natuurlijke geluiden maken, dus wel praten. Maar als er in de lucht vliegtuigen overvliegen voor oefeningen, dan geldt dat ineens niet meer. Bijzonder”, grinnikt De Jong. Even veert hij op. De aandacht gaat naar een bonte specht in de berk in zijn achtertuin aan het Van Harinxmakanaal in Leeuwarden. ,,Nog nooit eerder gezien hier! Sorry hoor, dat is een biologentrekje.”

De Jong wordt in Friesland en ook daarbuiten gezien als de spin in het web van de Waddenspaghetti. De voorbije acht jaar heeft hij het Regiecollege Waddengebied helpen omvormen naar het Omgevingsberaad Waddengebied. Die wijziging in aansturing - op verzoek van de ministeries van Infrastructuur en Waterstaat (I&W) en Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) - verbeterde de besluitvaardigheid in het gebied in potentie aanzienlijk. Twee weken geleden mocht hij dat op Terschelling nog persoonlijk toelichten aan koning Willem-Alexander en koningin Máxima, tijdens hun streekbezoek aan de Waddeneilanden. ,,Het is moeilijk tot compromissen te komen. We willen oplossingen die verder gaan dan een beetje water bij de wijn”, vertelde De Jong.

In de Waddenzee wilden alle instanties al samenwerken als één beheerder, toen De Jong in 2016 intensiever met het Waddengebied te maken kreeg. Dat was omdat de Algemene Rekenkamer had geconstateerd dat de bescherming van de Waddenzee op orde was, maar de samenwerking in het beheer beter moest. Het Regiecollege Waddengebied zou bijvoorbeeld één actuele kaart van alle vergunde activiteiten in de Waddenzee maken. Ondanks jarenlange inzet was het niet gelukt zo’n kaart samen te stellen. Sinds 2020 is de nieuw opgerichte Beheerautoriteit Waddenzee hiermee bezig, maar ook die heeft de vergunningen nog niet op een rij. ,,Hoe moeilijk kan het zijn?!”, roept De Jong met gespreide armen uit.

,,Het is heel vervelend, maar op de Wadden is niets simpel”, vervolgt hij. ,,Bijvoorbeeld het bereikbaarheidsprobleem. De eilanden willen dat anders organiseren, bijvoorbeeld door minder auto’s van toeristen toe te staan. Maar waar laat je die? Dan loopt het vol in Harlingen en Holwert, dat worden dan de centrale parkeerplaatsen, maar daar zitten die plaatsen ook niet op te wachten. Sámen moet je proberen tot een ander type oplossingen te komen.”

Om tot betere oplossingen te komen, zullen de betrokken partijen - van natuurbeheerders tot vissers en van recreatie-ondernemers tot rijksambtenaren - over hun eigen schaduw moeten stappen, betoogt De Jong aan de vooravond van zijn pensionering.

‘Zeker al vanaf de jaren tachtig zijn er overheden, maatschappelijke en private organisaties met economische of maatschappelijke doelstellingen actief. De lijst van al jaren actieve zogenaamde vaste samenwerkingsverbanden is bijna oneindig’, constateert hij in zijn essay. ‘Toch overheerst bij mij het gevoel dat we er op deze manier niet komen. Wat houdt ons tegen? Is het de complexiteit van de vraagstukken? Is het de bestuurlijke onmacht? Is het de angst voor verandering?’ Het gevoel dat bij De Jong overheerst is ‘dat we er zo niet komen’.

,,De zorg voor verandering binnen de eigen organisatie is groter dan de noodzaak om te veranderen. Dat weerhoudt ons met zijn allen om aan de slag te gaan”, constateert hij. ,,Het is geen onwil. Van wie zijn de Wadden eigenlijk? Van iedereen, het zijn gemeenschappelijke gronden. Bij het oplossen van elk probleem heb je alle partijen nodig. Je kunt niet zeggen: het rijk is verantwoordelijk. Nee, iedereen is verantwoordelijk. Maar niets menselijks is ons vreemd, we vinden onze eigen organisatie belangrijker dan de Wadden.”

Vandaar de oproep van De Jong, best ongebruikelijk voor een ambtenaar, stelt hij zelf vast. ,,Ga werken als één beleidsautoriteit.” In ieder geval is nodig dat ambtenaren van de drie betrokken ministeries (I&W, LNV en Economische Zaken) en de drie betrokken provincies (Friesland, Groningen en Noord-Holland) intensief gaan samenwerken. ,,Niet om de boel over te nemen, maar wel om adequaat te kunnen acteren. Daar ligt de sleutel, en die sleutel is in handen van het ministerie van I&W. Dat moet véél sterker de regievoering op zich nemen. Ja, minister Harbers is aan zet, hij moet aan de slag.”

Dat het kan, bewijst de Eems-Dollard regio, signaleert De Jong. In 2009 verbleef hij tijdens een werkbezoek in het Eemhotel. ,,Enorm gedateerd. Het was een neerslachtige situatie, met sombere inwoners.” Hoe anders staan Delfzijl, Termunterzijl en de Eemshaven er nu bij, ziet hij. ,,Delfzijl heeft een strandje, de haven knapt op, het gebied bruist van de energie. Echt inspirerend.”

Dat is volgens De Jong te danken aan het Eems-Dollard-programma, waarbinnen alle betrokken partijen samenwerken. Een voorbeeld voor de rest van het Waddengebied, vindt hij. Of het op natuurgebied allemaal goed uitpakt, moet volgens hem nog blijken, maar op economisch en leefbaarheidsgebied worden succesjes geboekt.

,,Je ziet veel bedrijven in Delfzijl aan elkaar leveren. Wat voor de één afval is, is voor de ander energie of een grondstof. Met biotechnologie willen ze chemie bedrijven. Dat klinkt ambitieus, maar is al heel wat anders dan hoe de chemiereus Akzo daar vroeger werkte.”