Onvermoede schatten - waaronder een schilderij van Helmantel - duiken op tijdens verzameldag op Menkemaborg. 'Dit vind je niet in een archief'

Het is een herfstochtend zoals een herfstochtend dient te zijn. Fris, maar niet te en een fijn najaarszonnetje dat alles een roodbruin waasje kleurt. Eenden zwemmen door een groene deken van kroos dat het water in de slotgracht bedekt.

Een mevrouw wandelt gesteund door haar rollator bedachtzaam, maar doelbewust richting de ingang van de Menkemaborg. In haar hand houdt ze een plastic zakje met enkele documenten stevig vast. Die wil ze aan schrijver Martin Hillenga (52) laten zien. Wellicht krijgen ze een plekje in het boek dat hij over de borg schrijft.

„Daarom houden wij deze verzameldag”, legt hij uit. „We hebben mensen gevraagd foto’s en voorwerpen over de borg mee te nemen. We zijn natuurlijk heel erg benieuwd naar de verhalen die erbij horen. Dit soort informatie vind je niet op websites of in archieven. Dit moet je echt van de mensen zelf horen.”

Een van die mensen is kunstschilder Henk Helmantel die een zwart-witfoto van een schilderij dat hij in 1976 van de borgkelder maakte meenam. „Geen idee wie nu de eigenaar van het schilderij is. Maar de foto heb ik nog.” Hij bracht ook nog een foto van een stilleven met zich mee. „De appels en peren die erop staan, komen hier uit de tuin. Dat schilderij hangt nu ergens in Seattle.”

De foto’s zijn meer dan welkom, maar de schilder kreeg er ook iets voor terug. Zo hoorde hij van Hillenga dat een van zijn voorvaders tuinder was op de borg. „Die was afkomstig uit Duitsland en hovenier of tuinbaas in Uithuizen, van 1799-1808”, vertelt de auteur.

Helmantel: „Nooit geweten! Overigens, de Helmantels zijn een echt tuindersgeslacht. Al eeuwen. Mijn opa, vader en broer waren tuinders en onze zoon is kweker van planten.” Hij voelt een sterke band met de borg. „Zo inspirerend. De geschiedenis straalt er vanaf. Ik heb de borg zelf ook geschilderd.”

En alsof het Lot dacht ‘kom, ik doe ook een duit in het zakje’ stapt een ogenblik later het echtpaar Schelte en Jellie Bolwijn met een groot door bubbeltjesplastic gepantserd pak naar binnen. Het plastic wordt verwijderd en daar verschijnt een schilderij van – jawel – de Menkemaborg, dat geschilderd is door – jawel – Henk Helmantel.

Helmantel legt uit dat de ouders van Schelte vroeger buren van hem waren die een nauwelijks te onderschatten rol speelden bij de herbouw van de pastorie van de schilder. „Zijn moeder maakte elke morgen en middag thee en koffie voor alle werklieden en hielp ook mee. Zijn vader heeft ook nog geklust. Toen het klaar was, dacht ik: hoe kunnen we die mensen bedanken? Toen heb ik ze dit schilderij gegeven. En nu is het dus van de zoon.”

De verzameldag blijkt een soort kunst en kitsch, maar dan zonder de vraag: wat is het nu precies waard? Het echtpaar Jannie en Geert de Groot uit Uithuizen neemt een handvol zwartwit-kiekjes mee dat op een strook karton is geplakt. Een vrolijk groepje poseert bij de statige entree van de Menkemaborg. „Dit zijn familiefoto’s”, legt zij uit. „Deze zijn van eind jaren twintig.”

Klaas en Hannie Scholtens en Uithuizermeeden leggen, eveneens in bubbeltjesplastic gewikkeld, een drietal porseleinen pijpenkoppen op tafel. „Die zijn van mijn oudoom Reintje Dijk”, legt de heer Scholtens uit. De naam zijn oudoom staat boven de afbeelding van een paard dat een ploeg over een akker trekt. „Hij leefde van 1858 tot 1921 en was de koetsier en huisbewaarder van de borgheer (Gerhard Alberda van Menkema (1829 – 1902), de laatste bewoner van de Menkemaborg, red.)‘’, vertelt mevrouw Scholtens. „Deze pijpen waren een geschenk van mijnheer Menkema.”

De mevrouw met de rollator is alweer verdwenen, maar ze laat een kleine schat achter: een fraai geïllustreerd programmaboekje uit 1928 van een ‘Historisch Tafreelenspel van Ommelander Borgen’, geschreven door A.T. Vos uit Appingedam ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan van de Noorderafdeling Groninger Maatschappij van Landbouw.

Hillenga schudt in verwondering zijn hoofd, terwijl hij de bladzijden omslaat. „Prachtig, prachtig. Ik zei het al, dit vind je niet in een archief.”