Meer dan een miljoen verhuisdozen gevuld met slib stort de provincie Groningen komend half jaar in het Lauwersmeer. Het is een goedkope optie om van de bagger af te komen in het Reitdiep tussen Stad en Zoutkamp. Experts zijn bezorgd.
Het Reitdiep tussen Paddepoel en Zoutkamp is nodig toe aan een onderhoudsbeurt. Plannen voor uitbaggeren liggen al sinds 2015 op tafel, en in de afgelopen drie jaren is hard gewerkt aan een plan om de baggerspecie in het Lauwersmeer te kunnen dumpen in twee stortpunten van Rijkswaterstaat.
De storting van bagger begint vanaf volgende week. Dan wordt er zo’n 300 kuub per dag gestort, tot aan het einde van het jaar. Dat leidt tot zorgen onder ecologen. Het Lauwersmeer is vermaard als ‘swimway’ en ‘flyway’ voor veel trekvogels en –vissen. Overheden steken veel geld in de ontwikkeling van de natuur in dit gebied.
Op verzoek van Dagblad van het Noorden bekeken ecologen de natuurtoets van Antea Group. Dat is het ecologisch onderzoek om te bepalen of de 67.000 kuub bagger geen schade doet aan de natuur.
Zorg over vis, vertroebeling en exoten
Janneke Ottens is lector Coastal & Marine Systems bij hogeschool Van Hall Larenstein in Leeuwarden. Zij is kritisch. Zo ziet zij dat er alleen maar is getoetst op de negatieve effecten van de slibstortingen op één vissoort: de noordzeehouting. Maar in het Lauwersmeer wordt gewerkt aan de terugkeer van talloze trekvissen die in het binnenland paaien. Soorten als de rivierprik, fint, winde, spiering, haring, zeeforel en paling zijn allemaal niet genoemd in het onderzoek. „Dat doet geen recht aan de visrijkdom van het Lauwersmeer.”
Ook doen onderzoekers in de natuurtoets ‘de aanname’ dat slib vanaf de stortpunten snel naar de bodem zinkt waardoor vertroebeling tijdelijk en plaatselijk is. Ottens is daar niet zo zeker van. „Het is een complex gebied met een onderstroming, zoutwaterbellen en periodieke in- en uitstroom vanwege de zoet-zoutovergang. Dit is niet gewoon een meertje.”
Toch heeft die aanname grote gevolgen als hij niet klopt. Als slib niet snel bezinkt, kunnen driehoeksmosselen – waarmee zeldzame vogels zich voeden – bedekt raken, kunnen voedingsstoffen het water meer verrijken dan verwacht en kan de vertroebeling zorgen dat fytoplankton in het water onvoldoende licht krijgt.
Haar derde kritiekpunt zit ‘m in de controle van bagger op invasieve exoten zoals de Amerikaanse rivierkreeft. „Dat kun je met een steekmonster helemaal niet vaststellen voor een hele vrachtwagen, daar zijn die larven veel te klein voor. Een steekproef is niet representatief voor de hele lading.”
Te gemakkelijke aannames
Hoogleraar Sarian Kosten (aquatische ecologie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen) vindt ook dat er te makkelijk aannames worden gedaan. Zo erkennen de onderzoekers van Antea Group dat de bagger uit het Reitdiep zorgt voor ‘gebiedsvreemde stoffen/bodemdieren in het Natura 2000-gebied’. Omdat deze baggerspecie eerst grondig onderzocht is, stellen de onderzoekers dat ‘daarmee effecten door verontreiniging zijn uitgesloten.’
„Dat is wel erg kort door de bocht”, stelt Kosten. Volgens haar kun je zulke effecten niet uitsluiten.
Baggervervoer per elektrisch schip. Foto: Provincie Groningen
Kosten ziet dat er geen opmerkingen in de natuurtoets staan over de huidige waterkwaliteit, die volgens de Kader Richtlijn Water nog niet goed is. Het water is te rijk aan fosfor en te troebel. „Het zal er door deze extra baggerspecie niet beter op worden.”
Het is volgens haar mogelijk dat er stikstof en fosfaten vrijkomen nadat alle werkzaamheden klaar zijn. „Een zoetzout-gebied is biochemisch zeer complex.”
Organisaties niet meegenomen in verhaal
Ook deskundigen uit het gebied zijn not amused. Wouter van der Heij, mariene ecoloog bij de Waddenvereniging en projectleider van Swimway, vindt het jammer dat de initiatiefgroep Lauwersmeer niet benaderd is over de werkzaamheden. Die bestaat uit terreinbeheerders, natuurorganisaties, agrariërs en andere belanghebbenden. „Het had niet misstaan om dit daar te bespreken.”
Jasper Schut, beheerder van het gebied namens Staatsbosbeheer, vult aan. „We zijn als Staatsbosbeheer in de voorbereiding nooit benaderd of geïnformeerd over het plan. We hadden vanuit onze gebiedskennis graag willen meelezen in de toetsing aan de natuurwetgeving. Nu kunnen we niet beoordelen of dat goed is uitgevoerd.”
Voor de werkzaamheden heeft de provincie geen vergunning aangevraagd (en dus is er ook geen bezwaarprocedure). Volgens de provincie Groningen was een openbare vergunning niet nodig omdat er gebruikt wordt gemaakt van bestaande stortpunten en ‘schoon’ slib.
Schoon tussen aanhalingstekens. De Schreurs Groep, een bureau in milieuconsultancy, testte het hele traject van Stad tot Wad en beoordeelde het meeste slib als ‘licht verontreinigd’ (47 testvakken) en een deel ‘matig verontreinigd’ (10 testvakken).
Wouter van der Heij (Waddenvereniging, boven) en Jasper Schut (Staatsbosbeheer, beneden) Foto: eigen beeld
Zorgen van Schut en Van der Heij
Van Der Heij wijst op de ecologische en chemische waterdoelen van het Lauwersmeer. „Die worden nu al niet gehaald. Dat maakt de noodzaak om hier terughoudend in te zijn alleen maar groter.”
Van der Heij vreest daarnaast dat het meer ondieper wordt. Sinds de afsluiting van het Lauwersmeer in 1969 is het meer al in toenemende mate ondieper geworden. Juist de diepere, koudere en ziltere delen zijn volgens hem van belang in tijden van klimaatverandering. Volgens de provincie zal het meer inderdaad ondieper worden, uiterlijk tot 7 meter onder NAP.
Schut hoopt vooral dat het meevalt met de vertroebeling, zodat zichtjagers als de fuut en het nonnetje voldoende voedsel vinden en duikeenden nog bij schelpenbanken op de bodem kunnen.
Omwonende niet blij
Tot slot zijn ook sommige bewoners boos over de gang van zaken. Omwonende en fervent watersporter Jeroen Mulder is bezorgd over de mogelijke voedingsrijkheid die de slibstortingen meebrengen. Hij praatte als belanghebbende jaren geleden al mee over het verminderen van blauwalg in de haven van Lauwersoog.
„Nu komt daar allemaal voedingsrijk slib voor terug”, aldus Mulder. „De zwemvijver bij vakantiepark Suyderoogh is nu al een groot deel van het jaar niet te gebruiken vanwege blauwalg.”
In het waterbeheerprogramma 2022-2027 van Waterschap Noorderzijlvest staat over het Lauwersmeer: ‘We werken aan vermindering van overlast door blauwalg op zwemwaterlocaties’. „Dat worden er in ieder geval niet minder, met deze enorme hoeveelheden meststoffen die in het Lauwersmeer worden gegooid”, foetert Mulder.
Provincie blijft overtuigd van keuze
In zijn reactie laat landbouwgedeputeerde Leo Wenneger weten ervan uit te gaan dat de slibstorting geen invloed heeft op de natuur en recreatiewaarde in Lauwersoog. Volgens hem is de bodem van het Lauwersmeer getest en wordt er „alleen slib gestort met dezelfde of een schonere kwaliteit.”
De Natura2000-doelen voor verbetering van natuur en waterkwaliteit en het creëren van een internationale ‘swimway’ voor vissen en ‘flyway’ voor vogels, lijden daar naar de laatste inzichten niet onder, stelt Wenneger. Bovendien stelt de bestuurder dat de provincie niet veel keuze heeft in locaties om bagger kwijt te kunnen.
Ophoging Seaports
Niet alle bagger uit het Reitdiep gaat naar het Lauwersmeer, het meest schone deel gaat naar een slibdepot van Klaei net buiten Zoutkamp voor aanleg van dijken. Een groter deel gaat naar Groningen Seaports. Dat wordt gebruik voor ophoging van bedrijventerreinen rond de Oosterhornerhaven.
Voor dat slib is geen plek in het Lauwersmeer, legt waterbouwkundige Daniël Smid uit. Hij is ambtenaar bij de provincie Groningen. ,,De capaciteit van de putten in het Lauwersmeer is hooguit 70.000 kuub. Dus we mochten er niet meer naartoe brengen.”
Maar kan niet alles naar Delfzijl gebracht worden? „Dat had deels wel gekund”, vertelt Smid. „Maar Seaports ligt veel verder weg dan het Lauwersmeer, dus dat is duurder. We wilden zoveel mogelijk slib naar het Lauwersmeer brengen en niet helemaal naar Delfzijl.” Het Lauwersmeer is volgens Smid duurzamer en veroorzaakt minder verkeershinder.
De hoofdreden lijkt echter een centenkwestie. Een kuub slib naar het Lauwersmeer kost 12 tot 15 euro, eentje naar Seaports 30 tot 35 euro, laat de provincie Groningen weten.
Uitdaging om slib kwijt te kunnen
Het is niet eenvoudig om grote hoeveelheden slib kwijt te raken zonder de hoofdprijs te betalen, vertelt Smid. Komende jaren zal ook het Noord-Willemskanaal tussen De Witte Molen en Groningen uitgebaggerd moeten worden. Met de zoektocht waar de bagger heen kan, is hij nu druk bezig.
„Ik ben zelf groot fan van ophoging van landbouwpercelen”, vertelt Smid. Dat doe je vooral bij percelen van slechte kwaliteit. „Bij het Reitdiep is deze optie niet gelukt vanwege de hoge landschappelijke-, natuur- en cultuurhistorische waarden van het omliggende gebied.”
Zo kwam het Lauwersmeer in beeld, dat volgens de natuurtoets een prima locatie is. „Alle verplichte vakjes in die natuurtoets zijn aangekruist”, concludeert lector Ottens. Maar dat neemt niet weg dat er volgens haar te makkelijk is omgesprongen met het ‘voorzorgsprincipe’. Dat wil zeggen: wordt Natura2000 potentieel bedreigd, dan moeten er maatregelen genomen worden. „Ik hoop dat ze zich realiseren wat die gevolgen kunnen zijn.”
Reactie op ecologische kritiek
In een reactie op de kritiek van Ottens laat de provincie Groningen weten dat de aanname dat vertroebeling snel voorbij is, gebaseerd is op ‘ervaring’ bij de storting in diepe putten van zulke ‘geringe hoeveelheden per keer en per dag’.
Ook verwacht de provincie daardoor geen toename van de blauwalg in het meer. De provincie stelt dat er met tussentijdse peilingen gekeken wordt of ‘het toepassen van de baggerspecie in de stortputten conform verwachting gaat.’
Over het feit dat er maar één vis in de natuurtoets staat, wijst de provincie naar de Antea Group. ‘De provincie is door monitoring en onderzoek goed op de hoogte van de diversiteit aan vissoorten in het gebied. Het is aan het toetsende bureau om alle relevante soorten in hun toetsing op te nemen.’
Blauwe gedeelte watert af in het Lauwersmeer. Foto: Noorderzijlvest
