Kunstenaar Marjolijn Dijkman onderzoekt de invloed van de mens op het landschap van de Eems-Dollard. Foto: Anjo de Haan
De Eems-Dollard zit vol met slib. Daar kunnen we iets van leren over de relatie tussen mens en natuur, vindt kunstenaar Marjolijn Dijkman. ,,We proberen de natuur naar onze hand te zetten, maar er is een grens.”
Een grijsgroene smurrie waar je in wordt vastgezogen. Dat is slib, toch? Kunstenaar Marjolijn Dijkman ziet dat anders. ,,Slib heeft ons iets te vertellen.”
Tenminste, het slib in de Eems-Dollard. Dijkman wijst vanaf de dijk bij Bierum naar het bruine water. ,,Zie je hoe bruin het water is? Het zit vol met slib. Via Google Maps kun je dat goed zien.”
Is dat erg, slib in de Eems-Dollard? ,,Ja. Het slib dwarrelt hier rond en maakt het water troebel. Dat verstoort het ecosysteem en is schadelijk voor vissen en ander leven.”
Als je niet beter zou weten, zou je kunnen vermoeden dat Dijkman natuuronderzoeker in Noordoost-Groningen is. Ze kan je van alles vertellen over dijkversterkingsprojecten, kwelders, het telen van aardappelen op zilte grond en over hoe mensen hier heel lang geleden op wierden leefden.
Europees kunstproject WaterLANDS
Maar ze is toch echt kunstenaar. Dijkman is geboren in Groningen, heeft gestudeerd in Utrecht en Rotterdam, en woont inmiddels met haar man in Brussel. ,,Ik zak steeds verder naar het zuiden.”
Voor een driejarig kunstproject is ze terug op de plek van haar wortels. Dijkman is als kunstenaar aangesloten bij WaterLANDS, een Europees project, gefinancierd vanuit het Green Deal-programma, dat bijdraagt aan natuurherstelprojecten in waterrijke landschappen.
Op zes van die plekken, in zes landen, lopen kunstenaars mee om het project vast te leggen. Dijkman is aangehaakt bij het dijkversterkingsproject Eemshaven-Delfzijl, waar onder meer een dubbele dijk wordt aangelegd: een hogere aan de waterkant en een lagere landinwaarts. Tussen beide dijken komt een gebied met eb en vloed én is ruimte om te experimenteren met de kweek van schaal- en schelpdieren en zouttolerante landbouw.
Relatie tussen mens en natuur
Dijkman reflecteert in haar kunstwerk op het project. ,,Ik ga in op de vraag: wat betekent herstel eigenlijk? Waar komt het vandaan? En hoe past dat in het bredere plaatje van de invloed van de mens op de natuur.”
In het voorjaar van 2027 moet haar kunstwerk klaar zijn. Verwacht geen sculptuur of schilderij, de kunstenaar maakt een artistieke film. Daarnaast verwacht ze een boek te publiceren over wat ze heeft onderzocht.
Hoe die film er uit gaat zien weet ze nog niet. Ze zit in de onderzoeksfase. Dijkman loopt mee met onderzoekers en wetenschappers en praat met bewoners en betrokkenen vanuit de provincie, gemeente, Rijkswaterstaat en de Hanzehogeschool. ,,Zo vorm ik een totaalbeeld van de relatie tussen de mens en de natuur in dit gebied.”
‘Slib staat voor iets groters’
Wat ze al wel weet, is dat slib een hoofdrol in het kunstwerk krijgt. ,,Het staat voor iets groters.”
Dat zoveel slib in de Eems-Dollard dwarrelt, is een gevolg van menselijk ingrijpen. ,,Door het inpolderen van land vanaf de zestiende eeuw en het aanleggen van harde dijken waar slib tegenaan botst en niet kan settelen. Daarnaast kan slib uit de zee niet naar het IJsselmeer en Lauwersmeer, doordat we die hebben afgesloten. En het dwarrelt ook rond, doordat er continu gebaggerd wordt voor cruiseschepen die door de Eems moeten.”
De grote hoeveelheid slib in de Eems-Dollard staat in Dijkmans ogen voor hoe de mens omgaat met de natuur. ,,We hebben heel lang geprobeerd de natuur naar onze hand te zetten. Nu voel je op veel vlakken dat dat destructieve gevolgen heeft. Denk aan de gaswinning in Groningen, of op grotere schaal klimaatverandering.”
Op een gegeven moment loop je tegen een grens aan, zegt Dijkman. ,,Dan staat het water te hoog, slibt de Eems-Dollard vol, of mislukken oogsten door klimaatverandering.”
Is er een grens?
De mens probeert zich op allerlei manieren tegen die grenzen te wapenen, ziet Dijkman. ,,Met hogere dijken proberen we de stijgende zeespiegel buiten ons land te houden, met projecten onderzoeken we of we kunnen telen op verzilte grond.”
Maar kan dat? Of is er echt een grens en moeten we bepaalde onderdelen van het landschap dat we naar onze hand zetten teruggeven aan de natuur?
Dijkman is niet in de veronderstelling dat ze daar in haar kunstwerk antwoord op kan geven. Maar dat is ook niet haar doel. ,,Ik wil mensen aan het denken zetten over hoe we omgaan met de natuur en welk effect onze daden hebben.”
Tegelijkertijd kan het slib ons iets leren, zegt ze. Ze keek voor haar kunstwerk mee met een onderzoeker die slib analyseert. ,,Als je goed naar slib kijkt, is het iets moois.” In slib zitten kabelbacteriën, een soort lange kettingen van bacteriën die elektriciteit opwekken. De bacteriën boven in het slib zorgen voor zuurstof, de bacteriën onder in het slib, waar weinig zuurstof is, zorgen voor de voeding. Zo houden ze elkaar in leven.
,,Dat vind ik heel mooi. Je hebt geen idee dat het slib zoiets warms, zoiets solidairs met zich meedraagt. Daar kunnen we als mens van leren. Kunnen wij ook zo solidair denken en met elkaar omgaan? En met de natuur?”
Waker, Slaper, Dromer
Het kunstwerk van Dijkman zal in het voorjaar van 2027 klaar zijn. De film zal dan zowel in Venetië als in het Eems-Dollardgebied vertoond worden.
Maar ook nu al neemt Dijkman geïnteresseerden mee in haar onderzoek in een serie wandelingen: de Waker, de Slaper en de Dromer, vernoemd naar de oude poëtische namen en functies van dijksystemen in Nederland.
Zondag hield Dijkman de tweede wandeling, de Slaper, naar de Breebaartpolder en Johannes Kerkhovenpolder. De datum van de derde wandeling is nog niet bekend.
