Wat doet stikstof van boeren nou precies met natuurgebieden? Nergens weten ze dat zo precies als in Westerwolde

Hij is boven alles nieuwsgierig. Aan de grote groep bezoekers die om hem heen staat te kleumen in zijn koeienstal, vertelt boer Gerben Koskamp uit Vlagtwedde over het meetkastje dat vlak onder het dak hangt. ,,Zie je het schermpje? Daar staat nu 1,0 op. Hij zegt ook wel eens 0,5 en ook wel eens 3. Wat betekent dat, en wat kunnen we ermee? Dat wil ik wel eens weten. Wij hebben een vergunning op basis van berekende emissiecijfers, maar ik vind het wel mooi om te kunnen zien wat hier écht gebeurt.’’

Het kastje houdt de concentratie ammoniak (stikstof), methaan en CO2 in de stal van Koskamp bij. Hij is één van de boeren die meedoet aan Maatwerk met Meetwerk: met subsidie van het kabinet en de provincie onderzoeken natuurbeheerders, kennisinstellingen en boeren samen hoe groot het stikstofprobleem in het gebied nu echt is.

Dat is belangrijk om te weten vanwege een relatief klein, maar heel bijzonder natuurgebied vlakbij Vlagtwedde. Het Liefstinghsbroek is één van de oudste bossen van Nederland. En het gaat achteruit.

,,We zien bepaalde soorten grassen en mossen toenemen, die andere kostbare soorten verdrukken’’, zegt ecoloog Roos Veeneklaas van Natuurmonumenten. ,,Het is nog niet zo dat de eiken massaal sterven, zoals in het zuiden van het land wel gebeurt, maar processen in een bos gaan langzaam en het is moeilijk te voorspellen hoe het zich ontwikkelt.’’

Het Liefstinghsbroek is Natura2000-gebied, dus is er werk aan de winkel om het te beschermen, onder meer tegen neerslag van stikstof. Tot nu toe rekende het RIVM de stikstofcijfers van het gebied uit op basis van data die elders verzameld werden; eigen meetpunten had het Liefstinghsbroek nog niet.

Maatwerk met Meetwerk brengt daar verandering in. Er zijn meetbuisjes geplaatst van het RIVM, en daarnaast elf stikstofsensoren van onderzoekscentrum OnePlanet. Die laatste houden 24 uur per dag de stikstofconcentratie bij, zodat je precies kunt zien op welke momenten er pieken zijn. Wetenschappers van de Universiteit van Amsterdam meten de neerslag van stikstof in de natuur. Boeren, zoals Gerben Koskamp, hebben meetapparatuur gekregen op hun bedrijf; ze geven ook via een app door wanneer ze bijvoorbeeld hun koeien in de wei laten en wanneer ze mest uitrijden. Voor een helemaal compleet beeld worden ook de water- en bodemkwaliteit bijgehouden.

Er is op dit moment nergens anders in Nederland zo’n fijnmazig meetnet, volgens Martin Scholten van de Wageningen Universiteit, die de wetenschappelijke leiding heeft over het project. ,,Het meest interessante is: wanneer is de stikstofconcentratie anders dan anders? Op dat moment gebeurt er namelijk iets in de omgeving’’, zegt Scholten. ,,De informatie die we verzamelen is heel belangrijk voor het Nationaal Programma Landelijk Gebied.’’

Alle provincies moeten deze zomer een eerste plan presenteren voor herstel van kwetsbare natuur en verlaging van de stikstofuitstoot. Groningen hoopt dat deze meting daar aanknopingspunten voor biedt, zegt landbouwgedeputeerde Johan Hamster (ChristenUnie). ,,Dat is ook spannend, om eerlijk te zijn. We zouden kunnen ontdekken dat de opgave veel groter is dan we dachten. Ik vind het heel dapper dat de omgeving hieraan meewerkt.’’