Een olieraffinaderij van ExxonMobil in Rotterdam. Foto: AD
Shell en ExxonMobil eisen in arbitragezaken miljarden van de Nederlandse Staat wegens het stoppen met de Groningse gaswinning. Volgens onderzoekers van SOMO deugt de weg via private tribunalen niet.
De oliebedrijven zijn vier arbitragezaken begonnen tegen de overheid. Ze vinden dat ze geld zijn misgelopen doordat de aardgaswinning in Groningen eerder is gestopt dan was afgesproken en zijn het niet eens met de schadevergoedingen en versterkingskosten.
Uit onderzoek van de Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen blijkt dat Shell en ExxonMobil private tribunalen gebruiken, buiten het rechtssysteem van de overheid om. Zo heeft ExxonMobil een zaak aangespannen via een Belgische dochteronderneming. Het gaat om een zogenoemde ISDS-claim op grond van het Energiehandvest.
ISDS-procedures (Investor-State Dispute Settlement) zijn na de Tweede Wereldoorlog in het leven geroepen in de tijd van de dekolonisatie. Grote bedrijven wilden hiermee hun belangen in landen die onafhankelijk werden veiligstellen, bijvoorbeeld nationalisatie voorkomen.
‘Klap in gezicht van Groningers’
,,Shell en ExxonMobil proberen via deze weg hun eigen verantwoordelijkheid te ontlopen en de financiële last van aardbevingsschade en overlast over te dragen aan de belastingbetaler’’, vindt onderzoeker Bart-Jaap Verbeek van de SOMO. ,,Een klap in het gezicht van de Groningers’’, meent hij.
Oud-staatssecretaris Hans Vijlbrief stelde twee jaar geleden diep beledigd te zijn door deze arbitragezaken. De huidige bewindsman van Herstel Groningen, Eddie van Marum (BBB) maakte begin dit jaar bekend dat Shell en ExxonMobil inmiddels 916 miljoen euro hebben betaald en in een deel van de zaken in het ongelijk zijn gesteld.
Volgens Van Marum is de uitbetaling van schade en versterkingskosten aan Groningers niet in het geding. Daarvoor staat de overheid aan de lat, zei hij eerder.
De energiebedrijven hebben via de NAM in de loop der jaren bijna 65 miljard euro winst geboekt door de Groningse gaswinning. Maar de Nederlandse overheid kreeg het grootste deel van de opbrengst. De staat heeft na de parlementaire enquete naar de aardgaswinning in 2023 ruim 22 miljard euro aan herstelbetalingen beloofd.
Volgens de SOMO dreigen de publieke middelen die voor Groningen zijn bedoeld uitgeput te raken door de arbitragezaken. Het gaat om twee zaken die de NAM heeft aangespannen tegen heffingen voor schadevergoedingen en versterking van huizen, een andere zaak van Shell en ExxonMobil over de afbouw van het gasveld met een claim op de gederfde winsten uit dat veld en de ISDS-zaak van ExxonMobil in België. Die zaak wordt door Nederland aangevochten bij een Belgische rechter.
In een tussentijdse uitspraak is al besloten dat Shell en ExxonMobil uitgebreidere toegang krijgen tot onderzoeksrapporten over schadevergoedingen van woningen. Dat roept volgens SOMO vragen op over de publieke controle op de nasleep van de gaswinning.
SOMO vindt dat de Nederlandse regering zich moet inspannen om ISDS-claims uit te sluiten. Volgens de onderzoekers kunnen dit soort zaken wereldwijd veel vaker ingezet gaan worden door oliebedrijven. ,,Daarmee kunnen fossiele brandstofbedrijven regelgeving blokkeren en regeringen intimideren’’, zegt Verbeek.
Actievoerders woensdag naar Den Haag
De NAM heeft eerder gereageerd open te staan voor een gesprek met de overheid. Maar er zijn nu eenmaal verschillen van mening over de stop op de gaswinning, de mate van onveiligheid en de hoogte van de schadevergoedingen, liet een woordvoerder destijds weten.
De Tweede Kamer debatteert woensdag over de afhandeling van de gaswinning. Een groep actievoerders van de Groninger Bodem Beweging en Respect voor Groningen trekt daarom ook naar Den Haag. Onde rhet motto ‘Groningers nog steeds in de (gas)put eisen ze het schrappen van onnodige bureaucratie, betere samenwerking van overheidsloketten, minder fouten in schaderapporten, betere tijdelijke huisvesting, stoppen met winning uit de kleine velden en nog tien andere actiepunten.
