(vlnr) 'Zorgversterkers' Harmina Hut en Hennie Booij springen bij als Anja de Ridder en haar collega's van 't Neie Punt in Ruinen mensen tekortkomen. Foto: Rens Hooyenga
Om de zorg op niveau en betaalbaar te houden, moet heel veel anders worden georganiseerd. Dat is het mantra in de zorgsector. Maar hoe dan? In Drenthe, Groningen en Friesland wordt er volop gepionierd met dingen die werken. En soms zit er een misser tussen.
Hennie Booij (67) was al zeven jaar met pensioen toen ze vorig jaar besloot dat ze genoeg had gewandeld, gelezen en in de tuin gewerkt. Ze wilde meer voor anderen betekenen. Eigenlijk zoals ze haar hele werkzame leven had gedaan. Het oproepje in de krant voor ‘zorgversterkers’ die zo nu en dan willen bijspringen in de ouderenzorg in Zuidwest-Drenthe kwam dan ook precies op het goede moment.
Sinds maart wordt ze een paar keer per week geappt of ze een ochtend kan komen helpen in woonzorgcentrum ‘t Neie Punt in Ruinen. Om samen met vaste medewerkers bewoners uit bed te helpen, te wassen en aan te kleden. ,,Ik krijg er goede energie van”, zegt Booij. ,,Aan het eind van de dienst ga ik echt met voldoening naar huis. Dat gevoel heb ik best wel gemist.”
Meer collega’s erbij? Dat zit er niet in
Waar Hennie Booij er energie van krijgt, is bij thuishulp-plus Anja de Ridder vooral sprake van opluchting. Althans een beetje. De Ridder is Booijs buddy en kan niet genoeg benadrukken hoe welkom de zorgversterkers zijn. Vooral ‘s ochtends, wanneer alle bewoners uit bed en in de kleren moeten worden geholpen, zijn er meer handen nodig.
,,We zouden er heel graag meer collega’s bij willen, maar dat zit er niet in”, zegt De Ridder. Wekelijks vallen er gaten in de roosters, door vakantie en ziekte. ,,Dan los je het onderling maar weer op, omdat er toch íémand voor de bewoners moet zijn.” Het zorgt ervoor dat al haar collega’s structureel meer uren werken dan wat er in hun contract staat. ,,Maar het houdt bij ons ook een keer op, dus we zijn heel erg blij met zorgversterkers zoals Hennie.”
De zorgversterkers van Zorgcollectief Zuidwest-Drenthe (ZZWD) zijn onderdeel van een proefproject, waaraan ook de plaatselijke branchegenoten Accolade Zorg, De Westerkim en NNCZ meedoen. Als het van alle kanten bevalt – en daar lijkt het wel op – dan wordt de werkwijze flink uitgebreid.
De zorgversterkers vormen slechts een van de vele ideeën, plannen en pilotprojecten die leven bij zorgorganisaties in Noord-Nederland om ook in de toekomst genoeg ‘handen aan het bed’ te houden. Het gaat daarbij zeker niet alleen om manieren om werknemers te laten kiezen voor de zorg en te behouden, net zoveel energie wordt er gestoken in technologische oplossingen, opdat hetzelfde werk met minder mensen gedaan kan worden.
Een zorginfarct nadert snel, het tekort is enorm
In de sector wordt de urgentie van maatregelen tegen het zorginfarct dat in de komende jaren en decennia op het land afkomt wel gevoeld. Bij ZorgpleinNoord in Haren, de organisatie met het overzicht op de ontwikkelingen, kunnen ze de cijfers wel dromen. ,,Eind van dit jaar is er een tekort van bijna 6000 mensen in de zorg in Noord-Nederland”, zegt onderzoeker Karin Doornbos. ,,De prognose is dat het tekort in 2032 is opgelopen tot bijna 18.000.”
Demografische ontwikkelingen zijn daarvan de belangrijkste oorzaak. De bevolking vergrijst, en dus groeit het aantal mensen dat structurele zorg nodig heeft. Ontgroening zorgt ervoor dat er minder mensen beschikbaar zijn die het werk kunnen uitvoeren – als ze het al zouden willen.
Na de coronapandemie raakte de arbeidsmarkt flink in beweging. Zowel de instroom van personeel in de sector als de uitstroom uit zorg en welzijn groeide in Drenthe, Groningen en Friesland. Het aantal openstaande vacatures van zorg- en welzijnsorganisaties bereikte een recordhoogte: meer dan 16.000 geteld over heel 2022.
Welke nieuwe initiatieven werken wel en welke niet?
Als de mensen er niet zijn, moet de zorg ‘op een andere manier worden georganiseerd’, is het mantra in de sector. Maar hoe dan precies?
,,Het definitieve antwoord daarop is er niet”, zegt Ton Timmermans, directeur-bestuurder (ad interim) van ZorgpleinNoord. Preventie staat bovenaan: inwoners stimuleren gezondere keuzes te maken, waardoor ze langer fit blijven en dus minder zorg nodig hebben. En als ze wel ziek worden moet ‘de juiste zorg op de juiste plaats’ worden aangeboden – het andere mantra in de sector. Dat betekent bijvoorbeeld dat alleen de ingreep in het ziekenhuis gebeurt en revalidatie zodra het kan in een zorginstelling of thuis plaatsvindt.
Bij ZorgpleinNoord wordt bijgehouden welke initiatieven er zijn om de zorg op niveau te houden. Welke werken en welke niet?
‘De zorgversterkers’ in Drenthe is een aanpak die aanslaat, hetzelfde geldt voor het prijswinnende project ‘Zorghulpen’ van de KwadrantGroep in Friesland. Mensen die willen bijspringen krijgen een cursus van enkele dagen op een mbo-instelling, waarna ze onderdeel worden van een flexpool voor in de wijkverpleging.
Daarnaast zien ze bij ZorgpleinNoord steeds vaker dat ‘informele zorg wordt geformaliseerd’: mantelzorgers die hun werk blijven doen nadat hun vader, zus of buurvrouw naar een zorginstelling is verhuisd.
Werving van personeel uit andere hoek: minder cv, meer competentie
,,Dat is geen verdringing, maar ontlastend voor de zorgorganisaties waar de mensen aan het werk gaan”, zegt Meta Kampen, strategisch beleidsadviseur. ,,Deze mensen krijgen ook gewoon betaald. Je boort door het werk anders in te richten nieuwe doelgroepen aan.”
In de zorg moet bovendien minder worden gedacht in cv’s en diploma’s en meer in competenties, vinden ze bij ZorgpleinNoord, zodat meer mensen in aanmerking komen voor een baan.
Over de nieuwe initiatieven zegt bestuurder Timmermans: ,,Deel met elkaar wat werkt en deel vooral ook wat niet werkt, zodat het wiel niet steeds opnieuw uitgevonden moet worden.”
Het is precies het idee achter ‘Anders werken in de Zorg’, een initiatief waaraan inmiddels alle Drentse zorgorganisaties meedoen. ,,Je verplicht jezelf om kennis en kunde over je ervaringen te delen”, zegt Erwin Duits, bestuursvoorzitter van de Noorderboog in Meppel. ,,Ook de mislukkingen moet je delen.” Want in de drang om oplossingen te vinden, liggen uitglijders wel op de loer.
Een voorbeeld van zo’n mislukte innovatie vindt Duits ‘de slimme bril’, waarmee zorgverleners met elkaar kunnen meekijken terwijl ze niet op dezelfde locatie zijn. ,,Dat klinkt fantastisch. Maar wij hebben er niet alleen maar goede ervaringen mee. Aan beide kanten moet technisch alles precies kloppen en dat is niet heel makkelijk voor elkaar te krijgen”, zegt Duits.
Twee andere technische innovaties helpen volgens hem wel bij het ondersteunen van ouderen en het uit handen nemen van werk van zorgpersoneel: de heupairbag (waarmee ouderen 47 procent lagere kans hebben op een heupfractuur) en het gebruik van ‘slim’ incontinentiemateriaal. ,,Dan kan het personeel op de telefoon uitlezen of iemand moet worden verschoond”, zegt Duits. ,,Dan hoeven medewerkers niet onnodig op kamers van bewoners te komen en wordt hun nachtrust alleen verstoord als het ook echt moet.”
Ook technisch geneeskundigen en beveiligers zijn hard nodig
Technologie is ook in het ziekenhuis een van de pijlers onder de zorg van de toekomst, zegt Michiel Kahmann, directeur P&O in het UMC in Groningen. ,,Denk bijvoorbeeld aan artificial intelligence die ons helpt bij het vroegtijdig opsporen van kanker”, zegt Kahmann. ,,Daardoor kun je effectiever zijn in waarop je de mensen inzet.”
In het UMCG wordt geprobeerd om ‘strategisch’ te kijken naar personeelsplanning. ,,Wat komt erop ons af qua techniek en demografie en hoe moet je daarop inspelen?”, zegt Kahmann. ,,Dat houdt ons heel erg bezig.”
Het betekent in de praktijk dat Kahmann en zijn collega’s steeds meer AI-deskundigen en technisch geneeskundigen aannemen. ,,We zien dat ideeën van technisch geneeskundigen het werk van de chirurg beter maken”, zegt Kahmann. ,,Je moet durven iets los te laten, om het anders en beter te doen.”
Techniek speelt een steeds grotere rol in de zorg, zo ook op de afdeling cardiologie in het UMCG. Foto: Corné Sparidaens
Natuurlijk moet je als ziekenhuis ook nog steeds personeel aan je binden. ,,Iedereen denkt altijd aan verpleegkundigen, terecht ook, want die zijn onmisbaar. Maar ook zonder beveiliging en techniek kan een ziekenhuis niet functioneren. Het lastige is dat het in al die sectoren heel krap is.”
Concurreren met de andere ziekenhuizen om de gunst van beschikbare mensen is niet de oplossing, stelt Kahmann. Het UMCG werkt samen met de andere ziekenhuizen en zorgorganisaties om te proberen mensen die een andere baan zoeken in elk geval voor de zorgsector in de regio te behouden. ,,Het is prima dat een medewerker op een gegeven moment ergens anders wil kijken”, zegt Kahmann. ,,We doen ons best om er voor te zorgen dat mensen bijvoorbeeld niet naar een bank gaan, maar beschikbaar blijven voor de vijver waaruit we allemaal vissen.”
Grappige smeekbede op TikTok om meer collega’s
Ouderwets vacatures plaatsen werkt al een tijdje niet meer, zegt Kahmann. ,,Het moet actiever. Via stages, traineeships en open dagen laten zien wat je in huis hebt. Dat werkt beter.” De sociale media zijn onmisbaar. Er zitten inmiddels ongeveer zestig UMCG-teams alleen al op Instagram, die soms ook uit zichzelf hun best doen om nieuwe collega’s aan te trekken.
,,Laatst was er een afdeling die op een heel geinig filmpje op TikTok liet zien dat ze met de handen in het haar zitten vanwege het tekort aan collega’s. Dat soort ambassadeurs heb je nodig, die oplossingen zoeken en tegelijk ook laten zien hoe trots ze zijn op hun werk.”
Ook in Den Haag wordt het anders organiseren van de zorg als oplossing gezien voor de uitdagingen die op de sector afkomen. Demissionair minister Conny Helder van langdurige zorg heeft voor de periode tot en met 2027 1,65 miljard euro uitgetrokken voor veranderingen in de ouderenzorg.
Tegelijk wil ze op andere terreinen in de ouderenzorg hard bezuinigen, wat leidt tot zorgen bij dit deel van de sector over de financiering. 27 ouderenzorgorganisaties uit het Noorden stuurden vorige maand een brandbrief naar Helder omdat ze de komende jaren grote tekorten vrezen.
‘Elke keer zeggen ze hoe blij ze zijn dat ik kom helpen. Dat motiveert echt’
Eén antwoord is er niet, maar wat lijkt te werken om in elk geval de gaten te dichten is het project van de zorgversterkers, zeggen bestuurders Ria Knotters (Westerkim) en Mariska Roeters (ZZWD). In het najaar wordt het Drentse project geëvalueerd en naar verwachting verder uitgerold over meer ouderenzorglocaties.
,,We zijn heel blij met iedereen die hier komt helpen”, zegt thuishulp-plus Anja de Ridder van ‘t Neie Punt in Ruinen. ,,Alleen sommige jonge uitzendkrachten zijn hier soms maar een dag en dan hebben ze vaak geen idee wat ze moeten doen en waar ze moeten zijn”, zegt De Ridder. Dat is met de zorgversterkers die meestal al gepensioneerd zijn wel anders. De Ridder: ,,Die zijn ingewerkt, kennen hier de weg en weten wat er gevraagd wordt.”
Harmina Hut is een van de zorgversterkers: ,,Elke keer als ik hier ben zeggen de collega’s tegen mij hoe blij ze zijn dat we komen helpen. Dat motiveert echt om door te gaan.”
