Jonna Bo Lammers (26) en Lotte Masker (29) werken sinds vier jaar samen onder de naam VAAF. Ze beschilderden onder meer de trap bij de Euroborg, maakten het ontwerp voor de stadsgids van Groningen, verfraaiden de wanden in cultureel centrum USVA met een soort strip, versierden het plafond in het steegje bij poppodium Simplon en kleurden de Voorstreek in Leeuwarden in. Foto: Nienke Maat
Kunstduo Vaaf schildert in mei Aletta Jacobs op de muur aan het Broerplein in Groningen. Hoe het er precies uit komt te zien? Dat is geheim. Maar een paar dingen onthullen de vrouwen wel: het wordt heel groot én kleurrijk en Jacobs lacht niet.
Kunstduo Vaaf schildert in mei Aletta Jacobs op de muur aan het Broerplein in Groningen. Hoe het er precies uit komt te zien? Dat is geheim. Maar een paar dingen onthullen de vrouwen wel: het wordt heel groot én kleurrijk en Jacobs lacht niet.
De koffie die langzaam in de pot stroomt heeft een dun schuimlaagje. ,,Ik heb het apparaat net schoongemaakt’’, zegt Jonna Bo Lammers (25) terwijl ze met haar ellebogen op het aanrecht naar de zwarte vloeistof met een laagje bubbels staart. ,,Ik denk dat ik nieuwe moet zetten.’’
Het is donderdagochtend tien uur en kunstenaarsduo Vaaf, Gronings voor verf, is drie weken niet in het atelier in de stadswijk Vinkhuizen geweest. Te druk. Ze waren in Veendam voor het schilderen van de muur van een sporthal en al hadden ze tijd gehad: de verwarming in hun werkruimte doet het 9 van de 10 keer niet. Niet echt fijn toeven. Al lijkt het ding nu wel wat te doen. Het maakt in ieder geval lawaai.
Vaaf is Gronings voor verf
Jonna Bo Lammers en Lotte Masker (28) werken sinds drie jaar samen onder de naam Vaaf. Ze kleurden de Voorstreek in Leeuwarden in, maar laten tot dusver vooral hun sporen na in thuisbasis Groningen. Ze schilderden onder meer de trap bij De Euroborg, verfraaiden de wanden in cultureel centrum USVA met een soort strip, versierden het plafond in een steegje bij poppodium Simplon met de gezichten van ‘toffe vrouwen’ die daar op het hoofdpodium hebben gestaan en maakten het ontwerp voor de stadsgids van Groningen.
Stukje bij beetje maken ze het Noorden kleurrijker. Nu mogen ze Aletta Jacobs vereeuwigen op de muur tussen de Starbucks en de Universiteitswinkel aan het Broerplein in het centrum van Groningen. Dolenthousiast zijn ze over de opdracht.
,,We kregen hier lucht van en toen wisten we al dat we deze opdracht écht wilden’’, zegt Masker. ,,Ze hadden ons gelukkig ook al op het oog. We moesten wel pitchen. Dat was heel spannend.’’
De Rijksuniversiteit Groningen (RUG), Kunstpunt, het Universiteitsmuseum én de gemeente Groningen hebben samen het plan opgevat om de belangrijke wetenschappers die de RUG heeft voortgebracht in het zonnetje te zetten. De stad telt in de toekomst minstens vijf, maar hopelijk meer, muurschilderingen die het werk en de prestaties van Groningse wetenschappers afbeelden. Vaaf bijt het spits af met Aletta Jacobs (1854-1929), de eerste vrouw die aan de universiteit studeerde en groot voorvechter van het vrouwenkiesrecht. De tweede wordt astronoom Jacobus Cornelius Kapteyn. Wie zijn portret gaat maken, is nog niet bekend.
Een brave en een risicovolle schets. ‘Aletta Jacobs nam zelf ook risico’s’
,,Ik heb net even snel de troep opgeruimd’’, zegt Lammers als ze met een dampende kop koffie zonder schuim naar de grote tafel loopt. Het ruikt inderdaad fris in het vrolijke atelier vol tweedehands meubeltjes en kleurrijke schetsen aan de muur. De strepen van de stofzuiger staan nog op het kleed en de houten stoel met wit stoffen zitvlak is vochtig. De fotograaf krijgt thee, getrokken van blaadjes verveine, die ze zelf met een lepeltje uit het hete water kan vissen. De blaadjes komen uit een grote zak: dat is goedkoper en beter voor het milieu dan losse theezakjes.
Hoe Jacobs er precies uit komt te zien, is geheim. Vaaf mag alleen een deel van het ontwerp onthullen. Lammers grijpt haar iPad, trekt een gek gezicht om het apparaat te ontgrendelen (‘anders herkent ‘ie me niet’) en toont de schets. Op het scherm staat de statige Jacobs met om haar heen een aantal mannen. Veel meer is nog niet te zien.
,,Ik denk niet dat je kan raden wat we maken’’, zegt Lammers met een kleine glimlach. ,,We hebben echt een risico genomen met het ontwerp en gelukkig vonden ze het goed. Ik was niet verrast geweest als ze heel boos zouden worden.’’ Wat er dan precies zo risicovol is? ,,Dat kunnen we niet zeggen. Maar het zou opgevat kunnen worden als een belediging naar Aletta Jacobs.’’
Eigenlijk hadden ze twee ideeën. De één iets braver dan de ander. Op de ‘risicoschets’ waren ze het meest trots. ,,Ik dacht: als ze ons dan niet kiezen, hebben we in elk geval wel het werk getoond waar we écht achter staan’’, zegt Lammers. ,,Aletta Jacobs nam zelf ook risico’s. Ik denk dat ze de risicovolle tekening zelf ook had gekozen.’’
De Voorstreek in Leeuwarden. Masker en Lammers hebben hieraan meegewerkt. Foto: Vaaf
,,Wist je dat er bijvoorbeeld heel veel over Jacobs werd geschreven in die tijd? Echt joh, wat mannen toen over haar zeiden…’’, zegt Lammers. In de kranten werd Jacobs gehoond en bespot. Zo kreeg ze veel kritiek toen ze het pessarium naar Nederland haalde, het eerste voorbehoedsmiddel voor vrouwen. ‘Vrouwen horen te baren, te zogen en te zorgen’, werd er gezegd.
Het commentaar op Jacobs is een van de dingen waar ze inspiratie uit hebben gehaald voor hun schets. Ze bezochten ook de Aletta Jacobskamer in het Universiteitsmuseum in Groningen en lazen artikelen over haar leven. De schildering beslaat de hele tussenmuur van grond tot dak.
De presentatie was niet voor de eerste de beste mensen. Rector magnificus Cisca Wijmenga, de directeur van het Universiteitsmuseum Arjen Dijkstra, projectleider Nicoline Wijnja van Kunstpunt en illustrator en kunstenaar Bart Nijstad zaten in de jury. ,,Ik stond daar te zweten, joh’’, zegt Lammers lachend. Masker knikt. ,,Echt. Het was doodeng. Toen we klaar waren zei Cisca: wow.’’ In totaal werden vier kunstenaars uitgenodigd om te pitchen.
Even lachen voor het vogeltje
Naast de basisopdracht (maak een schildering over het werk en de prestaties van Aletta Jacobs) was de opdracht verder behoorlijk vrij. ,,De directeur van het Universiteitsmuseum zei: ja, Aletta Jacobs lacht eigenlijk nooit op portretten, misschien kunnen jullie daar iets mee’’, zegt Masker. ,,Ha, toen zeiden wij: moet dat dan?’’
Een lachende Jacobs zien we dus niet terug op de muur. In mei beginnen de vrouwen met schilderen. Afhankelijk van het weer is de schildering in ongeveer een week af. ,,Als het stormt en regent duurt het ietsje langer. Dat is dan weer een nadeel van werken in de buitenlucht.’’
Hoe Jacobs er precies uit komt te zien, is geheim. Vaaf mag wel een deel van het ontwerp onthullen. Op het scherm van hun iPad staat de statige Jacobs met om haar heen een aantal mannen in pak. Veel meer is nog niet te zien. ,,Ik denk niet dat je kan raden wat we maken’’, zegt Jonna Bo Lammers met een kleine glimlach. Foto: Nienke Maat
Kleurrijke kunst met vloeiende lijnen en ronde vormen
Het persoonlijke werk van de twee Grunnegse Vaafwichter (de Groningse verfmeisjes, red.) ziet er anders uit dan wanneer ze samenwerken. Masker is illustrator en animator. Ze werkt veel met details en lijnen en gebruikt het liefst fineliners, stiften of pennen. Haar tekeningen betreffen vaak gekke banale dingen of zijn juist heel abstract. Lammers is illustrator en grafisch ontwerper. Naar eigen zeggen werkt zij vooral met kleuren die in elkaar overlopen en creëert ze vooral kunst over maatschappelijke vraagstukken met daarin een dosis humor.
Als de twee samenwerken, leveren ze beiden wat in: minder details en meer egale kleuren. Het resultaat? Kleurrijke kunst met vloeiende lijnen en ronde vormen.
Vaaf versierde het plafond in het steegje bij poppodium Simplon met de gezichten van ‘toffe vrouwen’ die daar op het hoofdpodium hebben gestaan en maakten het ontwerp voor de stadsgids van Groningen. Foto: Vaaf
Op Academie Minerva leerden ze elkaar kennen. In een projectweek maakten ze voor het eerst samen een muurschildering. Dat leverde meteen een klus op. Via een vriendin werden ze gevraagd een huislogo te maken voor een studentenhuis. Van het een kwam het ander. Menig Gronings verenigingshuis heeft een schildering van het duo op de muur staan.
,,Daar zijn we mee gestopt. Het was soms een beetje ongemakkelijk’’, zegt Masker. ,,Meestal wilden de studenten de schildering op de muur waar ze de tv hebben staan en dan gingen ze op hun bank zitten kijken terwijl wij bezig waren met verven.’’ Lammers gaat staan en draait zich om. ,,Je bent toch vaak zo bezig’’, zegt ze voorover bukkend. ,,Of zo’’, ze rekt zich uit. Masker knikt. ,,Ja, alsof we een showtje stonden te geven.’’
Schildering voor bierbrouwerij Baxbier in Groningen. Foto: Vaaf
‘Ik wil die verfspetters wel even van je benen wassen hoor’
Nee, geef de twee vrouwen dan maar een buitenmuur, hun bruine overalls vol verfspetters en een hoogwerker. Al krijgen ze dan ook weleens rare opmerkingen naar hun hoofd geslingerd. ‘Ik wil die verfspetters wel even van je benen wassen hoor’ of ‘De gemeente heeft te veel geld: zoek eens echt werk’ bijvoorbeeld. ,,Ach, dan gaan we gewoon het gesprek aan’’, zegt Masker met een kleine twinkeling in haar ogen. Het laat zichraden wie die discussies wint.
Kunst maken op muren, dat is waar ze onwijs blij van worden. Dat doen ze trouwens gewoon met verf en kwasten, niet met spuitbussen. Het hok naast hun atelier bestaat uit een lange wand vol kasten met verfpotten en roerstokjes in alle kleuren van de regenboog.
Vaaf verfraaide ook de wanden in cultureel centrum USVA met een soort strip. Foto: Vaaf
,,Bij muurschilderingen ontstaat de kunst echt onder je handen’’, zegt Masker. ,,Je ziet het langzaam verschijnen.’’ Dat is anders dan wanneer je een illustratie maakt op de computer en later print, wat het duo doet voor bijvoorbeeld geboortekaartjes. Bij het schilderen van de muur zetten ze de afbeelding er strook voor strook met hun eigen handen op.
Sowieso zijn ze groot fan van kunst in het openbaar. ,,Zo bereik je veel mensen’’, legt Masker uit. In Groningen is er wel kunst in de buitenlucht, maar dan zijn het vaak beelden. Muurschilderingen, daar kun je bijna niet omheen. Die móét je wel zien en ze zijn vaak eenvoudiger te begrijpen. Lammers: ,,Dan kunnen mensen erover meepraten.’’ Wat levert dat dan op? ,,Ik kan hier een heel lang antwoord op geven, maar dit is de basis: als alleen mensen die musea bezoeken kunnen meepraten over kunst, dan hebben we een klein groepje oude rijke witte mensen die beslissen wat kunst is. Haal het naar de straat en de kunst is weer van iedereen.’’
Muurschildering bij BOEL in Groningen. Foto: Vaaf
Jacobs.. Niet Alettaaa... Mannen noemen we ook bij hun achternaam.
Het straatkunstproject van de Groningse organisaties past precies in hun straatje. Lammers en Masker zijn feministen en dat komt – vooral in hun persoonlijke werk – duidelijk naar voren. Dat Aletta Jacobs de wetenschapper is die ze mogen portretteren, maakt het voor Vaaf helemaal af. ,,Wij zeggen trouwens Jacobs en niet Aletta. Mannen noemen we altijd bij hun achternaam en bij Jacobs is het opeens onze Alettaaa’’, vervolgt Lammers met een zeurderige A. ,,Raar toch?’’
