Kan ’oliemannetje’ Remkes in stikstofcrisis nog wonderen verrichten?

Het oliemannetje van het kabinet wist in een tour door provincies boze boeren weer aan tafel te krijgen met een kabinetsdelegatie. Maar de hamvraag die boven de markt blijft hangen: krijgt Remkes met zijn aanbevelingen, die hij woensdag presenteert, de geest weer helemaal terug in de fles?

Omgekeerde vlaggen, optochten van tractoren, boeren in onzekerheid, onbegrijpelijk beleid en vernietigde vergunningen. Het zijn een paar steekwoorden die de stikstofcrisis kenmerken. Sinds 2019 – toen de Raad van State de stikstofaanpak van het kabinet torpedeerde – lukt het maar niet om de crisis te bezweren. Al eerder schreef Johan Remkes een stikstofrapport. Zijn boodschap was toen: niet alles kan overal.

Intussen werd de Stikstofwet aangenomen, maar blijft de onzekerheid voor de agrarische sector. Die sector zal volgens de politiek het grootste offer moeten brengen vanwege de relatief hoge stikstofuitstoot. Maar, beloofde stikstofminister Christianne van der Wal (VVD) bij het aantreden van kabinet-Rutte IV: ook andere sectoren zoals de industrie en infra zullen in evenredigheid hun steentje moeten bijdragen. Voor die sectoren is sindsdien geen plan gezien.

„De verwachting is dat Remkes daar harde aanbevelingen over gaat doen”, zegt een hoge ministeriebron bij het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Gedacht wordt aan het gericht en versneld uitkopen van zogeheten ’piekbelasters’. „Men denkt vaak dat dit boeren zijn, maar dat is niet alleen het geval. Het gaat ook om behoorlijk wat industrie. Door daar langs te gaan met een heel goede financiële regeling kun je op korte termijn veel stikstofruimte vrijmaken.”

De vrijgekomen stikstofruimte zou niet alleen kunnen helpen om vergunningen voor bijvoorbeeld woningbouwprojecten en wegen te realiseren, maar ook ingezet kunnen worden voor legalisering van boeren die na de Raad van State-uitspraak ’illegaal’ zijn verklaard. Het ministerie heeft duizenden bedrijven al sinds 2019 beloofd dat zij gelegaliseerd zullen worden, maar de uitvoering loopt in het honderd omdat er geen ’stikstofruimte’ is.

Daarnaast zal er ook een ei gelegd moeten worden over het jaartal ’2030’. Dat jaartal hangt als een donderwolk boven Den Haag. CDA-voorman en minister van Buitenlandse Zaken Wopke Hoekstra zei in de zomer dat dat jaartal ’niet heilig is’, terwijl in het coalitieakkoord juist is opgenomen dat de huidige wettelijke doelstellingen voor 2035 vijf jaar naar voren worden gehaald. Inmiddels vindt CDA-Kamerlid en landbouwwoordvoerder Derk Boswijk juist dat die woorden van zijn partijleider niet ’letterlijk’ moeten worden genomen.

Vooral voor coalitiepartij D66 is die versnelling wél heilig, dus daarover zal politiek nog een robbertje moeten worden gevochten voor die Stikstofwet gewijzigd wordt. Ook de VVD zei eerder dat aan het jaartal niet getornd mag worden, maar daar klinkt vanuit de eigen achterban weer flinke kritiek op. Hierbij speelt mee dat in de Eerste Kamer vooralsnog geen zicht op een meerderheid is voor die versnellingsaanpak. Met zicht op de Provinciale Statenverkiezingen in maart 2023, die voor de huidige coalitie ook wel eens tegen zouden kunnen vallen, lijkt dat verder uit zicht. „Laten we eerst maar eens beginnen”, liet stikstofminister Van der Wal zich eerder al ontvallen.

Daarnaast is de verwachting dat Remkes een flinke aanzet geeft voor het langjarige perspectief voor boeren, iets wat de opgestapte landbouwminister Henk Staghouwer (CU) niet voor elkaar kreeg. De nieuwe landbouwminister, die al weken wordt gezocht door coalitiepartij CU maar nog niet is gevonden, staat daarvoor aan de lat. In zijn tournee door de provincies benadrukte Remkes dat hij vanuit de sector een ’diep wantrouwen’ ervoer jegens de overheid. „Remkes kennende zal hij ook een paar stevige aanbevelingen, zo niet uithalen, aan de verantwoordelijken in Den Haag geven”, klinkt het in de ministerietoren.

Ook is het aanwezigen tijdens de gesprekken die Remkes voerde niet ontgaan dat hij geïrriteerd is geraakt over de opstelling van ketenpartijen zoals supermarkten. Die weigerden aan tafel te gaan om mee te praten over hun verantwoordelijkheid, bijvoorbeeld voor betere prijzen voor boeren. De VVD-coryfee nam het retailers kwalijk dat zij ’niet de verantwoordelijkheid nemen’, ondanks de vele mooie woorden over duurzaamheid in talrijke reclame-uitingen.

Onduidelijk blijft vooralsnog of de boerenorganisaties zoals LTO, Agractie en Farmers Defence Force uiteindelijk heil zien in de aanbevelingen. Premier Mark Rutte benadrukte dat hij blij was dat er in elk geval weer aan tafel gesproken werd met de boeren. Daar ging het er ’stevig’ aan toe. Maar alles valt of staat met de opvolging van Remkes’ aanbevelingen: het kabinet neemt twee weken de tijd om uitgebreid te reflecteren en komt halverwege oktober pas met een doorwrochte inhoudelijke reactie.

En het perspectief voor boeren? Die brief zal pas in november – ondertekend door de nieuwe landbouwminister – verschijnen, waarna provinciebestuurders verder moeten sleutelen aan hun ’gebiedsgerichte aanpak’ waarin zij per gebied ’maatwerk’ moeten leveren.

Die plannen moeten voor de zomer van 2023 klaar zijn en ingeleverd worden bij het ministerie. Daarmee wordt de Haagse problematiek de komende maanden toch weer verder over het land uitgestort.