Hoe lang nog ijspret op Kardinge? Toekomst schaatsbaan onzeker

Dat heeft alles te maken met duurzaamheidstwijfels die spelen in de politiek. Het sportcomplex kampt met achterstallig onderhoud en een enorme verduurzamingsopgave. Veelgehoord in de gemeenteraad Groningen: zo’n energievretende ijsbaan is toch niet van deze tijd?

,,Wellicht kan het college ons ervan overtuigen hoe we bij temperaturen boven nul energieneutraal ijs kunnen maken”, stelde D66-raadslid Jim Lo-A-Njoe. ,,Het is misschien niet een hele populaire mening, maar wat betreft Kardinge vinden we het goed dat bouwen zonder de ijsbaan wordt meegenomen in de berekeningen”, deed Janette Bosma (Partij van de Dieren) afgelopen november een duit in het zakje. Volgens haar is ijs maken met stijgende buitentemperaturen in de winter steeds moeilijker en vervuilender.

Ook andere partijen kwamen door de tijd heen met kritische opmerkingen. Destijds verzuchtte toenmalig PVV-raadslid en inmiddels Tweede Kamerlid Dennis Ram, dat ook altijd maar ,,het hele klimaat erbij gefietst wordt’’, als het over Kardinge gaat.

Dat de toekomst van de ijsbaan onder druk staat, hangt ook samen met de gemeentelijke financiën. Groningen heeft een waslijst aan ambitieuze projecten (muziekcentrum Nieuwe Poort, Stationsgebied, Stadshavens, De Suikerzijde, Oosterhamrikzone, sportvoorzieningen, Martiniplaza, etc). Vervanging van de afgeschreven ijsbaan heeft geen prioriteit. Alleen als de provincies Groningen en Drenthe en omliggende gemeenten financieel bijdragen aan de schaatsbaan, is er een kans dat de voorziening blijft bestaan.

Hebben de politici die het klimaat op één zetten, gelijk? Is zo’n ijsbaan nog wel van deze tijd? Pieter Clausing die zich namens de Koninklijke Nederlandse Schaats Bond (KNSB) bezighoudt met duurzaamheidsvraagstukken begrijpt die vraag wel. ,,Een paar jaar geleden hoorden we voor het eerste het woord ‘schaatsschaamte’, een variant op vliegschaamte. Dat willen wij echt niet, dus we zijn meteen gaan kijken hoe we daar nog meer mee kunnen doen.”

Want juist door klimaatverandering zullen kunstschaatsbanen een belangrijkere rol spelen voor de mensen die nog willen schaverdijnen of hockeyen. ,,Liefde voor schaatsen is in heel Nederland erg groot. Als het een klein beetje gaat vriezen, dan wordt Nederland helemaal gek. Dat zag je vorige maand al toen er drie dagen natuurijs was, wat natuurlijk voor een winter niks voorstelde.”

Tegelijk laat dat ook de paradox zien: die opwarming waardoor we niet meer buiten kunnen schaatsen wordt ten dele veroorzaakt door de aanwezigheid van kunstijsbanen. ,,Daar werken we hard aan. Bij veel ijsbanen gaat de warmte zo de schoorsteen uit. Als je gaat renoveren of nieuwbouwen is dat enorm te verbeteren. Moderne ijsbanen kunnen vrijwel energieneutraal opereren.”

Maar bestaan energieneutrale ijsbanen wel? Jaarrond eigenlijk niet.

Op het dak van de voorlopers, de kunstijsbanen in Alkmaar en Leiden, is genoeg ruimte voor een heleboel zonnepanelen. Verspreid over het jaar zijn beide locaties vrijwel energieneutraal. Maar in zomer zijn de kunstijsbanen netto energieleverancier, terwijl er in de winter nog flink wat netstroom nodig is.

Clausing: ,,Het is dan de kunst om een slimme connectie met bedrijven in de omgeving te maken, waarmee je energie kan delen.” Dan kan de wijk in de zomer profiteren van de stroomopwek en in de winter van de restwarmte. Dat gebeurt bijvoorbeeld in Alkmaar en ook in Tilburg wordt dit onderzocht.

Kardinge zou de restwarmte van de ijscompressoren kunnen gebruiken voor het zwembad en verwarming van het Alfa-college. ,,Dat vinden wij belangrijk”, stelt Kardinge-manager Marcel Dieterman. ,,Je moet niet alleen naar je eigen stukje grond kijken, maar ook naar de vierkante kilometers eromheen.”

Belangrijk is in elk geval dat aan de voorkant al goed over die duurzaamheid wordt nagedacht, zegt Clausing. Qua ligging, ruimte, materiaal en toekomstige mogelijkheden. ,,Want over een aantal jaar kan het best zijn dat bepaalde investeringen alweer anders uitpakken. Dan kun misschien wel goed inzetten op geothermie, opslag van zonne-energie, en verdere samenwerking binnen een energiehub.”

Zulke oplossingen zijn voor Kardinge nog toekomstmuziek, al liggen er wel concrete plannen voor een energieneutraal nieuw gebouw. Verduurzamen is trouwens niet optioneel, het móét. De ruim 30 jaar oude koelinstallatie is economisch afgeschreven. De chemische vloeistof die in de installatie zit, mag na 2030 wettelijk niet meer gebruikt worden. Technisch beheerder Kees Ennema. ,,Als die tijdens het schaatsseizoen in de soep loopt, dan hebben we echt een probleem.”

Een beetje vooruitkijkend bedrijf zou zeggen: vervangen die hap. Maar dat gaat nu dus niet. Er is een geldpotje voor acute problemen, maar vooruitkijken blijft moeilijk. ,,Alles staat of valt met de beslissing in de politiek. Als de terugverdientijd tien jaar is, moet je het dan nu wel of niet doen?”, vraagt Dieterman hardop.

Daardoor liggen sommige verduurzamingsopties in de ijskast. Neem de offerte voor lichtgewicht zonnepanelen op het dak van het zwembad of die voor heatpipes die het bad vanuit de biomassa-installatie opwarmen.

Ook zou men graag een warmtekoppeling willen voor de ijsbaan en het zwembad. Restwarmte om ijs te maken kan dan gebruikt worden voor een warm zwembad. Dat gebeurt op veel meer plekken, zoals in Leiden en Dordrecht. KNSB-adviseur Clausing: ,,Dit zou het energieverbruik van Kardinge enorm reduceren.”

Die koppelingsplannen lagen in 2010 ook al eens op tafel, maar werden afgeschoten. De investering was toen veel te hoog en onrendabel. Nu staat directeur Dieterman daar heel anders in. ,,Als we nu wisten dat we nog 30 jaar doorgingen in dit pand, dan zouden we het morgen regelen. Maar je verdient zo’n investering niet in vijf, zes jaar terug.”

Kardinge heeft in de afgelopen dertig jaar al flink verduurzaamd. ,,De twee warmtekrachtkoppelingen van de beginjaren gebruikten – schrik niet – 1,3 miljoen kuub gas voor warmte en stroom per jaar”, vertelt Ennema. Er kwam ledverlichting rondom de 400-meterbaan, zonnepanelen, dak- en leidingisolatie en een biomassaverbrander waar alle gemeentelijke snoeiafval in terecht kon. Het verbranden van biomassa – tegenwoordig omstreden – werd toen in 2013 alom geprezen vanwege de duurzaamheid, vertelt Dieterman. ,,We stonden op de voorpagina van elk vakblad.”

Nu gebruikt de ijsbaan jaarlijks nog zo’n 300.000 kuub gas, afhankelijk van het aantal storingen en de winter (hoe kouder de winter, hoe lager de rekening). Dat is nog altijd een flinke toef gas. Daarom maant Clausing van de KNSB de gemeenteraad in Groningen tot snelheid.

,,Elk jaar dat je eerder begint met het verduurzamen van de ijsbaan, bespaart veel energie”, zegt Clausing. ,,En als Kardinge – met 250.000 bezoekers per jaar – straks alle duurzame plannen doorvoert, dan zou ik echt geen schaatsschaamte hebben.”

Directeur Rob Kleefman van IJsbaan Haarlem is trots. Met jaarlijks ongeveer 180.000 tot 200.000 bezoekers is eigenaar Stichting Kunstijsbaan Kennemerland prima in staat de sportvoorziening op eigen kracht duurzaam te exploiteren. ,,Als het moet blijven we investeren.’’

Op het middenterrein hangt een groot doek over de helft van het middenterrein. Elders hebben wind, regen en zon nog enigszins vrij spel. Daar komt verandering in. Het doek komt na een wasbeurt terug en wordt uitgebreid met nieuwe stukken doek. ,,Daarmee is de ijsbaan volledig overkapt en dat komt de ijskwaliteit ten goede’’, stelt Kleefman.

,,We verwachten dat de energierekening met tien tot vijftien procent omlaag gaat.’’ Ongeveer anderhalf jaar geleden zijn er 1700 zonnepanelen geplaatst. ,,We wekken 600.000 Kwh zelf op en zijn in verbruik teruggegaan van 1,5 miljoen naar 1,2 miljoen Kwh. Dan denk je: dat is super. Het frustrerende is dat de netbeheerder de vaste kosten verhoogt, zodat je niet optimaal profiteert van je investering.’’

IJsbaan Haarlem is de enige schaatsbaan in Noord-Holland die draait zonder overheidssubsidie. ,,Wij bewijzen dat het mogelijk is. Ons verzorgingsgebied is groot genoeg en we hebben weinig personeel. De zonnepanelen hebben we zelf betaald.’’ De grond waar de ijsbaan op staat is van de gemeente Haarlem. ,,Het moet gezegd dat de ijsbaan met hulp van de overheid is gebouwd. Nu betalen we erfpacht. Op onze beurt verhuren we ruimten aan de exploitanten van de schaatswinkel en het restaurant. Wij beperken ons tot het maken van ijs.’’

Kleefman kan zich niet voorstellen dat ijsbaan Kardinge verdwijnt. ,,Sluiting is ondenkbaar. Helemaal als je zegt dat het sportcentrum deel uitmaakt van een vitaliteitscampus. Als je ziet op welke schaal de samenleving worstelt met mentale en lichamelijke gezondheidsperikelen, zou het onverstandig zijn om deze belangrijke schaatsvoorziening op te geven.’’ De geboren Fries denkt dat Kardinge volledig bestaansrecht heeft. ,,Kardinge heeft een hele goede naam opgebouwd. Wat hier gebeurt, kan daar ook.’’