Welke geheimen in emoji’s zijn er nog meer dan de pil in Netflixserie Adolescence? RUG-expert Emar Maier weet het en waarom

Mia is de enige van het groepje jaargenoten op het schoolplein die Adolescence volgt. ,,Ik ben op de helft, maar weet wel al hoe het afloopt.'’

,,Die Netflixserie is volgens mij vooral een ouder- en docentending”, zegt Harmen. Net als Ties, Joris en Olivier kenden Mia en Harmen de betekenis niet van de emoji’s die in de Netflixserie voorkomen. Zo staat het plaatje van een pil voor ‘de waarheid zien’, zoals in de manosphere. Dat is een online subcultuur van jonge mannen die vinden dat hun mannelijkheid wordt ondermijnd door het feminisme.

,,Ik weet vrij zeker dat niemand van ons die emoji’s uit die Netflixserie gebruikt zoals ze nu worden uitgelegd”, zegt Olivier, die bij pil eerder aan drugs als betekenis dacht.

En van een incel hebben ze, op Mia na, ook nog nooit gehoord. Dat woord komt van het Engelse involuntary celibates. Zo worden in subculturen onaantrekkelijke, heteroseksuele mannen aangeduid die een hekel hebben aan vrouwen omdat die in hun beleving net als de samenleving schuldig zijn aan hun gebrek aan romantisch succes en sex.

Mia zegt dat ze een controversiële emoji niet of minder vaak gebruikt. ,,Vaak is de betekenis per vriendengroep nog verschillend. En voor oudere generaties verschillen de emoji’s nog vaker. Een huilende smiley is bij ouderen verdriet. Bij ons juist lol.” 

Joris heeft ‘gelukkig niet vaak een misverstand’ door zijn emoji’s. ,,De meeste snappen wel dat ik ze ironisch bedoel, dat het een geintje is. Hoewel dat wel persoonsafhankelijk is.” Hij moet even nadenken over welke emoji hij liever niet zou ontvangen. Een aubergine.

Olivier snapt dat wel: Iedereen kent wél de dubbele betekenis van de aubergine als verwijzing naar het mannelijk geslachtsdeel. De perzik is –vaak het vrouwelijk – achterwerk.

Emar Maier is hoofddocent aan de Rijksuniversiteit Groningen in filosofie en taalwetenschappen. In dat laatste heeft hij speciale aandacht voor semantiek, de betekenisleer. En dat is de wetenschap die zich bezighoudt met de betekenis van symbolen, van letters die woorden vormen tot plaatjes, zoals emoji’s. Hij geeft er colleges over en deed er wetenschappelijk in 2023 onderzoek naar in Emoji as pictures (zie hieronder).

Maier keek de ‘heftige’ Netflixserie met zijn dochter. Hij snapt heel goed dat de Werkman-scholieren de betekenis van de Adolescence-emoji’s niet kenden. ,,Want die hebben niet de standaardbetekenis. De pil bijvoorbeeld, die staat in de serie voor de waarheid zien. Dat komt van de rode pil uit de film The Matrix. Maar die uitleg vind je pas als je wat dieper het internet in gaat, in besloten groepen. In bepaalde subculturen is die betekenis daar de conventie, de afspraak.”

Emoji’s met een geheime lading komen volgens Maier veelvuldig voor en worden zeker niet alleen door pubers gebruikt om hun ouders te bedotten. Hij legt uit waarom sommige emoji’s een andere de betekenis hebben dan het plaatje er uitziet. ,,Zo’n emoji heeft de functie van een dogwhistle.”

Zo’n hondenfuitje is een toespeling, meestal negatief over buitenstaanders, die alleen of vooral door ingewijden wordt begrepen. Maier: ,,Zo kun je over gevoelige zaken in je eigen taal in je eigen groep of subcultuur communiceren. Zoals politici het vroeger in gewone maar wat bedekte taal hadden over ‘probleemwijken’ om hun achterban gunstig te stemmen. Feitelijk bedoelden ze met dat woord dat de anderen, de zwarte mensen bijvoorbeeld, eruit moesten.”

Nu kun je volgens Maier met een emoji zoiets op soortgelijke wijze insinueren. ,,En dat zonder het woordelijk te zeggen, zodat je er geen gedoe mee krijgt met politie of rechters. Maar je boodschap wordt door de eigen parochie toch wel goed begrepen.”

Een ander voordeel voor de gebruikers van die emoji’s zoals in Adolescence is volgens Maier dat het dan niet door algoritmes wordt ontdekt. Zo is de kidneybonen-emoji uit de Netflixserie een verwijzing naar het vrouwelijk geslachtsorgaan, ontdekte Maier.

,,Dat weten die paar controleurs die in India op socialmedia nog alle hate spread tegen moeten gaan vaak ook niet” zegt de RUG-docent. De emoji van een clown is volgens hem nog zo’n emoji met een geheime betekenis. ,,Die staat in rechtse groepen voor ‘de wereld is gek geworden’ onder meer door de linkse wokebeweging de en lhbtiq+gemeenschap. Zulke emoji’s zijn handig voor Alt-right – de georganiseerde rechtse subcultuur in Amerika – om zonder problemen lekker in je eigen groep je racistische boodschap te verkondigen, omdat je zo onder de radar blijft.”

Maier zegt dat al een paar jaar een afbeelding van een onschuldig ogende kikker uit een cartoonserie, Pepe the Frog, wordt gebruikt om straffeloos Nazisympathieën te uiten en te delen in Alt-Right-kringen. Vaak wordt Pepe dan ook nog met regenboogkleuren uitgedost en vergezeld van twee woorden Honk Honk. ,,En Honk Honk staat dan voor Heil Hitler.”

,,Neem de emoji met een schedel”, zegt Maier. Veel boomers – ouderen voor wie rond 2000 internet pas gemeengoed werd – kennen volgens hem de betekenis die Gen Z aan de schedel geeft niet. ,,Voor deze generatie jongeren die opgegroeid is met socials en gevormd door de coronapandemie en klimaatcrisis is dat schedel-emoji bedoeld om iets heel grappigs mee te duiden. Ja, je dood lachen, zou je kunnen zeggen. De boomer komt dan met de smiley met dikke tranen over de wang.”

En als die Gen Z elkaar een emoji van een geit stuurt, is het geen belediging. De diersoort is goat in het Engels en staat als emoji voor Greatest Of All Time. ,,Anders dan de betekenis van taal in woorden, is de trend onder jongeren dat de betekenis van emoji’s niet binnen de grenzen blijft.”

Net als bij een woord in letters ontstaan conventies, afspraken, over de betekenis van een emoji. ,,Het woord hond heeft niks met het dier te maken. Maar de afspraak in ons taalgebied is dat als we hond zeggen, we het over dat beest hebben” verklaart Maier. ,,Zo werkt het ook met emoji’s, alleen zijn er daar maar een paar duizend van en van woorden veel meer. Maar het plaatje lijkt veel vaker op de betekenis. Je kunt er wel snel zonder woorden een boodschap mee vertellen of zelfs een instructie om iets in elkaar te zetten, zoals Ikea dat al jaren doet.”