Schrijvers Godfried Bomans en Jan Wolkers op Rottumerplaat. Foto: ANP
Het jaar 2021 zit er bijna op. De verslaggevers van Dagblad van het Noorden zoeken daarom mensen op over wie ze in de afgelopen 12 maanden schreven. Ze blikken terug met hen, maar kijken ook vooruit. Vandaag: het verblijf van schrijvers Godfried Bomans en Jan Wolkers op Rottumerplaat.
In 2021 was het precies vijftig jaar geleden dat schrijvers Godfried Bomans en Jan Wolkers ieder een week op het eiland Rottumerplaat bivakkeerden. Een piepjonge Willem Ruis deed er vanuit De Breedenburg in Warffum dagelijks verslag van.
Het resulteerde in het iconische radioprogramma . Bovendien zou Bomans’ verblijf op het eiland – de schrijver had het er met al die krijsende meeuwen bepaald niet naar zijn zin – onlosmakelijk verbonden blijven met diens vroegtijdige dood enkele maanden later.
Plek waar tent van Bomans en Wolkers stond: ‘een mythische plek’
Ruwweg een kwarteeuw later staarde historicus Albert Buursma (61) als kersvers lid van de stichting Vrienden van Rottumeroog en Rottumerplaat naar de plek waar de tent van de twee schrijvers stond. ,,Een bijna mythische plek.’’ Toch is dit wat hem betreft slechts een van de hoogtepunten in de geschiedenis van de Rottums zoals Rottumeroog, Rottumerplaat en Zuiderduintjes gemakshalve ook worden genoemd.
Godfried Bomans op Rottumerplaat op 10 juli 1971. Foto: AEROPHOTO EELDE
De stichting, die dit jaar uitgebreid bij het dertigjarig jubileum stilstaat, zet zich in voor het behoud van de Groninger eilanden. Het startschot voor de oprichting was de ‘kraakactie’ van Hendrik Toxopeus, de zoon van Jan Toxopeus die na het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd als de laatste voogd van Rottumeroog het eiland in 1965 verliet.
Aanleiding was de beslissing van toenmalig minister Maij-Weggen van Verkeer en Waterstaat het onderhoud aan de eilanden door Rijkswaterstaat en Staatsbosbeheer te staken. Voortaan mocht de natuur zich erover ontfermen, oftewel: ook al zonken de eilanden als een baksteen dan stond dit nu eenmaal in de sterren geschreven en was het niet aan de overheden zich tegen deze lotsbeschikking te verzetten.
De woning van de voogd - met vuurtoren - op een ansichtkaart uit de jaren twintig. Bron: Groninger Archieven
Voogd was tegelijk vuurtorenwachter, veldwachter en reddingsbrigade
Hendrik Toxopeus, opgegroeid op het eiland, zag dat anders. Zijn opa Hendrik werd in 1908 tot voogd benoemd en die trad achtereenvolgens op als veldwachter, vuurtorenwachter, boer, reddingsbrigade, ambtenaar van Rijkswaterstaat en verdediger van Rottumeroog tegen de immer onverzadigbare zee.
Zelden verliep een bezetting zo vredig. Toxopeus legde zijn schip De Amazone op vrijdag 29 maart 1991 voor de kust van Rottumeroog voor anker, stak een pijp op en verklaarde het – onbewoonde – eiland bezet. Hij kreeg bijval van – jawel – Jan Wolkers! De schrijver beloofde de oprichting van een steuncomité en stortte alvast duizend klinkende guldens.
Het was uiteindelijk een andere schrijver - Jan Klompsma (hij overleed vorige week op 93-jarige leeftijd) – die nog tijdens de twee weken durende bezetting van het eiland de Stichting Vrienden van Rottumeroog en Rottumerplaat oprichtte.
Klompsma schreef op 8 april van dat jaar in een opiniestuk met als kop: ‘Het Waddenbeleid: Eilanden op drift, drift over eilanden’. Volgens hem moest het met vrijwilligers die helm planten en rijshoutschermen plaatsen toch mogelijk zijn Rottumeroog zo lang mogelijk voor de ondergang te behoeden.
En zulks geschiedde. Buursma: ,,Enkele malen per jaar gaan we een midweek lang schoonmaken op Rottumerplaat en we hebben jaarlijks ook een opruimdag op Rottumeroog.’’ Op Rottumerplaat verblijven de leden dan in gebouwen die er in de jaren zestig en zeventig werden neergezet. Rottumerplaat moest een werkeiland worden voor de inpoldering van een deel van de Waddenzee. De plannen verdwenen, maar de huisjes staan er nog steeds.
Bediende van ‘malle graaf’ de eerste wadloper?
Buursma is al op beide eilanden – ze zijn niet voor het publiek toegankelijk – geweest en heeft een lichte voorkeur voor Rottumeroog. ,,Dat komt vooral door de historie van het eiland. Qua beleving kies ik voor de Plaat.’’
Hij heeft een punt. In 1354 wordt er voor het eerst melding gemaakt van het eiland ‘Ach’ (Oog betekent eiland) dat in het bezit is van het klooster Juliana van Rottum bij Usquert. In 1706 vestigt de ‘malle graaf’ Donough McCarthy uit Ierland zich op het eiland.
Hij geeft overdadige feesten en houdt er ook een tiranniek karakter op na. Volgens de overlevering sloeg een van de bedienden voor zijn baas op de vlucht en snelde over het wad naar de vaste wal en zou zo de eerste wadloper zijn. ,,Maar hier is natuurlijk geen bewijs voor’’, merkt Buursma droogjes op.
Een groepje soldaten was tijdens de mobilisatie aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog op Rottumeroog gelegerd. Voor het primitieve keukentje staan van links naar rechts: Mensinga Bakema, Meijer van Dijk, Kaesehagen en Gerbers met het dochtertje van strandvoogd Toxopeus. Bron Groninger Archieven
Rottumerplaat worstelt zich in de negentiende eeuw naar boven, op de naar het oosten ‘gewandelde’ Boschplaat van het voormalige eiland Bosch.
Strandjutten is mooi, maar dit is overdreven
Wim Dijksterhuis uit Groningen is sinds twintig jaar lid van de stichting. ,,Het is zo’n prachtig natuurgebied en dat moet je toch beschermen. Ja, het lijkt een vanzelfsprekendheid, maar kijk nu wat er de laatste jaren gebeurt. Er worden leidingen door het wad getrokken, er verschijnen windmolenparken. We moeten echt alert blijven.’’
Hij vertrekt nogal eens naar de eilanden om op te ruimen. Plastic, restanten van visnetten: er ligt altijd genoeg afval om de grote bouwzakken die de vrijwilligers meenemen te vullen. Maar in 2019 lag er toch ietsiepietsie meer. In de nacht van 1 op 2 januari verliest de MSC Zoe – in 2015 het grootste containerschip ter wereld – tijdens een zware storm in de Duitse Bocht 342 containers die gevaarlijke stoffen en gebruiksvoorwerpen bevatten.
Een deel spoelt aan op de Waddeneilanden, zo ook op de Rottums. ,,Begrijp me goed, ik vind strandjutten mooi om te doen, maar niet op deze manier. Ik wist niet wat ik zag. De rommel lag verspreid over een gebied van dertig meter breed en drie kilometer lang.’’
Vrijwilligers reizen enkele malen per jaar naar de Rottums om de omgeving schoon te maken. Foto Marinus van Dijke.
Inmiddels liggen de eilanden er al weer een poos in al hun pracht bij. ,,Stel je voor: je komt aanvaren met de MS Harder. Je laat je droogvallen. En door de branding heen zie je voor je het eiland liggen, terwijl de meeuwen om je heen krijsen. Dat gevoel hoop ik nog lang mee te maken.’’
