Ondanks een hoge vaccinatiegraad zitten we nog middenin een pandemie.
Nu de vierde golf aanzwelt, begint zich een ongemakkelijke waarheid op te dringen: de uitweg uit de coronacrisis is nog lang niet in zicht. Wanneer corona een beheersbaar onderdeel van ons leven wordt, is amper te zeggen. Volgend jaar misschien, hopen het kabinet en experts.
Er klonk radeloosheid door in de woorden van de doorgaans kalme Kees van der Staaij. „Waar is dan het eindpunt? Dit is toch een situatie die nog járen kan duren?” Eerst waren de vaccins het ’ticket naar de vrijheid’, zo hield de SGP-leider zijn VVD-opponent Aukje de Vries voor, nu wordt dat heil verwacht van de coronatoegangsbewijzen. „Wat is het perspectief?”
Heus geen jaren, zei De Vries. „Maar ik ben misschien wel een optimistischer mens dan de heer Van der Staaij. Intussen moeten we gewoon verder op de ingeslagen weg: zoveel mogelijk vaccineren en maatregelen nemen als die nodig zijn om de zorg te ontlasten, desnoods gericht tegen ongevaccineerden.”
Ondanks een hoge vaccinatiegraad zitten we nog middenin een pandemie, waarbij ook minister Hugo de Jonge zich niet waagt aan een voorspelling over het eindspel. „Er komt natuurlijk na dit najaar ook weer een voorjaar en je hoopt toch dat hoe verder we zijn met vaccineren, hoe beter we ook in staat zullen zijn om het virus te controleren”, zei hij tijdens hetzelfde debat.
Het goede nieuws: „Elke nieuwe golf die we krijgen, is altijd weer lager dan de vorige.” Dat wil zeggen: „Als we op tijd ingrijpen.”
De ingreep van afgelopen zaterdag is een tussenstap. Vrijdag 12 november kondigt het demissionaire kabinet waarschijnlijk een verdere aanscherping aan, zoals inzet van de coronapas in winkels, in dierentuinen en in pretparken. Vermoedelijk krijgt ook de horeca met verdere aanscherping te maken.
Voor de langere termijn sluit het Outbreak Management Team verdere beperkingen niet uit, zoals sluiting van sectoren of beperking van groepsgroottes.
Maar wat de rol van corona voor de komende jaren in onze samenleving zal zijn, is onduidelijk. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) en de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW) schetsten in een recent rapport vijf scenario’s. Die variëren van totale uitroeiing van het virus tot een worstcasescenario waarin het nog dodelijker wordt.
De meeste experts die De Telegraaf gesproken heeft, verwachten een middenweg, die in het tweede scenario van het rapport samengevat wordt: „Mensen kunnen nog steeds ernstig ziek worden en in de winter is de druk op de zorg groot. Er is ruimte voor herstelbeleid, maar er is ook een aantal nieuwe beleidsopgaven zoals seizoensgebonden opschaling van de zorgcapaciteit.”
De deskundigen verschillen echter van mening of die ’endemische fase’ na deze winter al aanbreekt of dat het nog enkele jaren duurt.
Zo twijfelt viroloog Louis Kroes van het Leidse LUMC of we de komende jaren in de winter zonder maatregelen kunnen. „Buiten het griepseizoen kunnen we het vanaf komend jaar waarschijnlijk wel aan en is er mogelijk helemaal niets meer nodig, maar breken eenmaal de wintermaanden aan dan sluit ik niet uit dat bijvoorbeeld het afstand houden en de coronapas toch weer nodig zullen blijken.”
„Zolang er veel ongevaccineerden zijn, blijf je het risico houden dat de zorg het niet aankan, ook al zal die groep afnemen. Het hangt er vooral van af hoe effectief de vaccins blijven en hoe goed natuurlijk geïnfecteerden beschermd blijven.”
Viroloog Bert Niesters verwacht dat dit de laatste winter is waarin de aantallen echt hoog oplopen en strenge maatregelen nodig zijn. „Ik reken erop dat de komende golven steeds minder worden. Op een gegeven moment is bijna iedereen wel geïnfecteerd of gevaccineerd. Als er dan nog een vaccin komt dat meer gericht is tegen nieuwe varianten, zou het virus ’gewoner’ moeten worden: dus vergelijkbaar met de gewone griep. Dan ligt een nieuwe lockdown niet meer voor de hand.”
Dat denkt zijn collega Ab Osterhaus ook. „We zullen toegaan naar een systeem waarin je jaarlijks, in ieder geval de mensen uit risicogroepen, een cocktailvaccin geeft dat tegen zowel influenza als corona werkt. Op de korte termijn van het komende jaar is het niet uit te sluiten dat je nog richting ingrijpendere maatregelen gaat, maar op langere termijn zullen de vaccins als het virus wereldwijd meer onder controle gehouden wordt toch de angel eruit halen.”
’Nog twee jaar crisissituatie’
Epidemioloog Arnold Bosman verwacht daarentegen dat voor Nederland het gevaar bestaat dat we nog twee jaar met een crisissituatie te maken krijgen. „Ik denk dat het nog zo’n periode gaat duren voordat je wereldwijd het overgrote deel gevaccineerd hebt. Zolang dat niet gebeurd is, blijft het virus in andere landen circuleren, en groeit de kans dat er allerlei varianten ontstaan waartegen de vaccins minder goed werken.”
Hij hoopt van harte dat een nieuwe lockdown in ons land in die periode niet meer nodig zal zijn, maar weet het niet zeker. „Voor hetzelfde geld leiden de varianten tot een ergere pandemie omdat die zich mogelijk makkelijker kunnen verspreiden. En het blijft ontzettend krap in het zorgsysteem.”
’Beroep op eigen verantwoordelijkheid’
Bosman denkt dat het zeker in die vermoedelijke overgangsperiode verstandig is om de QR-code in specifieke gebieden te gebruiken. „Ik zou het niet raar vinden als je dat aan mensen vraagt die met kwetsbare mensen in ziekenhuizen en verpleeghuizen omgaan.”
Na die twee jaar heeft hij goede hoop dat corona meer op influenza zal lijken. „Maar ook dan lijkt het me verstandig dat de overheid in ieder geval een beroep blijft doen op eigen verantwoordelijkheid.”
Hij hoopt dat het bewustzijn ten opzichte van luchtweginfecties blijvend veranderd zal zijn. „Ik hoop dat er dan bij wijze van spreken in het Journaal omgeroepen wordt dat het griepseizoen begonnen is en dat mensen dan geadviseerd wordt om op drukke plekken mondkapjes te dragen. Het zou mooi zijn als die gewoonte vergelijkbaar wordt met het dragen van een sjaal bij kou en een paraplu bij regen.”
„En dat in die periode geadviseerd wordt om jezelf te laten testen als je naar een echt druk evenement gaat of als je met de feestdagen naar familie en vrienden trekt, terwijl drogisterijen structureel zelftests blijven verkopen. Net als dat mensen voortaan standaard hun handen wassen voor het eten. Met die zaken verklein je zowel de kans op verspreiding van griep als van corona.”
Endemische fase
Volgens Osterhaus wordt het in die ’endemische fase’ vooral een politieke vraag wat je nog aan virusbestrijding doet. „Er zullen dan nog steeds mensen aan corona sterven, maar in mindere mate. Accepteren we dat dan, en houden we het net als bij influenza bij een advies om je te laten vaccineren of gaan we meer doen?”
De viroloog vraagt zich af of er nog draagvlak voor maatregelen is als de ergste crisissituatie voorbij is. „Ik denk niet dat mensen zich dan nog gaan houden aan QR-codes, de anderhalve meter en mondkapjes. Dan kun je hen hooguit zaken gaan adviseren, waarbij vaccinatie, het thuisblijven bij klachten en je dan laten testen het belangrijkste blijven.”
Het kabinet moet met de aanbevelingen nog aan de slag. Intussen zijn de voorbereidingen in volle gang. Zo blijft de capaciteit in de GGD-teststraten in elk geval tot juli 2022 op peil. Voor dit najaar liggen er 25 miljoen vaccins klaar en ook voor volgend jaar zijn al contracten afgesloten voor miljoenen vaccins.
De ’boosterprik’ die ook gezonde mensen onder de 60 straks kunnen krijgen, wordt later mogelijk een jaarlijks terugkerend ritueel, bij meer mensen dan nu de griepprik krijgen.
Uitgestelde zorg
Toch is de vraag: wat betekent dit voor de zorg? De Nederlandse Zorgautoriteit schat dat er nog 180.000 tot 200.000 operaties extra moeten worden uitgevoerd als gevolg van zorg die tijdens de pandemie is uitgesteld. Volgens het Landelijk Netwerk Acute Zorg zijn de komende periode tussen de 1050 en 1650 ic-bedden nodig.
Dat zal echter niet meevallen, want hoewel er in 2021 tot dusverre meer ziekenhuispersoneel is opgeleid dan in 2019 en 2020, was de uitstroom vanwege de aanhoudende druk groter dan beoogd. „Dat zal structureel met meer geld vanuit politiek Den Haag opgelost moeten worden”, vindt epidemioloog Bosman.
Ook branchevereniging V&VN vindt dat er meer waardering voor het zorgpersoneel moet komen. Dat beaamt Kroes. „Als je de zorgcapaciteit structureel kunt opschalen, zijn maatregelen uiteindelijk steeds minder nodig.”
’Einde aan drie zoenen’
Wat voor blijvende invloed zal de pandemie hebben op onze omgangsvormen in die ’endemische fase’? Etiquette-deskundige Jan Jaap van Weering verwacht dat meerdere zaken blijvend veranderd zullen zijn.
„Waarschijnlijk keert het geven van de drie zoenen buiten de familiaire sfeer bijna niet meer terug. Dat kon toch al een ongemakkelijke aangelegenheid zijn waar niet iedereen van gediend was. Het handen geven zal vast wel weer gebruikelijk worden, maar ik kan me voorstellen dat veel mensen het zullen blijven houden op het vriendelijke knikje met een lach.”
Dat beaamt etiquette-expert Reinildis van Ditzhuyzen. „Het zou kunnen dat de drie zoenen na de piek van de pandemie teruggebracht worden naar één zoen op de wang of dat sommige mensen helemaal niet meer zoenen. En mogelijk vervangt het knikje en/of de boks het handen geven.”
„Wat de pandemie ook met zich meebrengt is dat mensen meer begrip voor elkaars begroeting tonen. Tot de coronapandemie werd het weigeren van een uitgestoken hand immers beschouwd als een fikse belediging. Nu niet meer. Dus na de pandemie blijft het geen handen willen geven mogelijk meer geaccepteerd.”
Van Weering denkt ook dat werknemers wat meer regie zullen blijven houden om te bepalen wanneer ze naar kantoor komen. „Ik kan me voorstellen dat bijvoorbeeld twee keer per week werken op locatie een blijvertje wordt.”
„Op eenzelfde manier zullen mensen dan ook minder snel zoals voor de pandemie met een kuchje of niesje naar kantoor komen of bijvoorbeeld naar een verjaardag gaan. Het zelfbewustzijn daarover zal toch blijvend toegenomen zijn.”
