Boeren zetten zich in voor schoon water in de Drentsche Aa. Gerard: 'Alleen het weer hebben we niet in de hand'

Met één hand bestuurt Geertje Enting haar ruime bus over de smalle weggetjes rond Anderen en Anloo. Met de andere hand wijst ze enthousiast naar het landschap om zich heen: graslanden, akkers, houtwallen, heide, bossen, esdorpen, kronkelende beekjes als het Anloërdiepje en de natuurgebieden Eexterveld en Balloëlerveld.

Welkom in de Drentsche Aa. Schitterend landschap in Noord-Drenthe, maar tegelijk ook het complexe werkterrein van boeren en boerinnen, zoals Geertje. Alles komt hier samen in één gebied: landbouw grenzend aan natuur.

Ze zit niet alleen in de personenbus. Ook Gerard Hoekzema rijdt mee. Hij is bedrijfsleider van ‘t Kompas in Valthermond en proefboerderij Kooijenburg in Marwijksoord, maar daarover later meer.

Geertje Enting runt een gemengd boerenbedrijf in Anderen. Dat wil zeggen: akkerbouw gecombineerd met melkvee. Al sinds 2019 speelt Geertje een actieve rol in het Uitvoeringsprogramma oppervlaktewaterwinning Drentsche Aa (UPDA).

Daarin werken waterbedrijven, waterschappen, provincie Drenthe en natuurbeheerorganisaties nauw samen met ongeveer honderd agrariërs in het gebied. Met als doel de Drentsche Aa te beschermen als bron voor drinkwater.

Beide agrariërs vinden het vanzelfsprekend om zich in te zetten voor de bescherming van het water in de Drentsche Aa. Net als hun collega’s. Geertje Enting: „Wij boeren zitten hier al heel lang en de waterwinning in dit gebied is er ook al heel lang. Schoon drinkwater is belangrijk voor iedereen, ook voor ons als boeren. Daar dragen we graag ons steentje aan bij.”

Namens de provincie Drenthe maakt Maurice Henssen de korte excursie mee. Hij is sinds een paar maanden programmaleider UPDA. Henssen moet erop toezien dat alle doelen in het plan van aanpak worden gerealiseerd.

Geen eenvoudige taak, want er stromen nog steeds soms te veel chemische stoffen het oppervlaktewater van de Drentsche Aa in. Restanten van mest. Maar ook gewasbeschermingsmiddelen en onkruidbestrijders.

Dat leidt niet tot gevaar voor het drinkwater, het waterbedrijf Groningen zuivert dat vervuilde water netjes voordat het uit de kraan komt. Maar het is kostbaar om de schadelijke chemische middelen eruit te filteren. En het is uiteraard belastend voor het milieu. Dus wordt de vervuiling aangepakt door en bij een belangrijke bron: de agrarische sector in het gebied.

Vooropgesteld, de boeren werken allemaal vrijwillig en actief mee aan de projecten in het kader van het UPDA. Ook zij hebben er geen belang bij dat de door hen gebruikte middelen in het oppervlaktewater terechtkomen.

„Stel: ik heb net gespoten met een gewasbeschermingsmiddel en door een flinke stortbui spoelt er water het land af waarin dat middel opgenomen kan zijn, dan baal ik ook als een stekker”, zegt Gerard Hoekzema.

Want het gaat mogelijk ten koste van de groei van het gewas. Maar dat niet alleen. „We willen geen gewasbeschermingsmiddelen in het water, want die moeten op het perceel hun werk doen. Ook willen we geen nutriënten (onder andere stikstof en fosfaat, red.) in de sloot. Stel er komen meststoffen in de sloot, dan groeit het gras daar ook harder en moeten we extra maaien om de watergang open te houden. Dit is belangrijk voor de wateraan- en afvoer”, aldus Hoekzema.

Met een ferme tred lopen hij en Geertje richting een akker ergens tussen Anderen en Anloo. „Wij hebben jaren geleden alle percelen in ons gebied gecheckt op zogenaamde uitspoelgaten. Dat zijn gaten aan de rand van een perceel waar overtollig water makkelijk de sloot in loopt.”

Niet wenselijk, want met het water dat de sloot in loopt spoelen wellicht ook schadelijke middelen mee. „Dit was zo’n perceel”, wijst Geertje naar de walkant van de sloot. „We gingen in gesprek met de boer in kwestie. Hij zei: Ja, ik weet het wel, maar het perceel loopt af. Als het heel hard regent, dan stroomt het water zo de bult af naar het laagste punt en daar kun je niks tegen doen.”

Het jaar daarop gooide de boer een vracht zand in het gat, maar ook dat zakte bij een stortbui de sloot in. „Vorig jaar hebben ze de grond aan de rand van dit perceel ingezaaid, wat rust gegeven en groenbemesters erop gezet.”

Groenbemesters zijn planten die de grond vruchtbaar maken en uitspoeling tegengaan. „Het talud zakte hierna nauwelijks nog in. Nu zie je bijna geen gaten meer. De uitspoeling is heel gering”, constateert Geertje Enting tevreden.

Een paar kilometer verderop staan we op een akkerperceel met zogeheten bufferzones en infiltratiegreppels. De bufferzone is een strook van een meter of 4 waar niet gespoten wordt. De greppel is wat lastig waar te nemen, want in de winter overwoekerd door gras.

Hoekzema schuift wat met zijn voet heen en weer. Dan wordt een lichte streep waarneembaar op het land. Een uitgegraven sleuf van zo’n 30 à 40 centimeter diep, aan de rand van het perceel.

„Eén factor hebben we niet in de hand in de landbouw en dat is het weer”, weet Gerard Hoekzema. „De ene keer is het land te droog, de andere keer te nat. Met deze greppels voorkom je dat overtollig water van het land de sloot in stroomt.”

Voordeel van al deze maatregelen, ze kosten relatief weinig geld en inspanning. „Hier zijn geen dure machines aan te pas gekomen. We kunnen ook een stap verder gaan. Minder chemie gebruiken en meer mechanische onkruidbestrijding: tja, dan moet je het hele teeltsysteem veranderen. Daar hangt wel een forse investering aan”, weet Geertje.

We stappen de auto in en rijden naar de proefboerderij in Marwijksoord, onderdeel van de afdeling Open Teelten van de universiteit Wageningen. Het boerenbedrijf, gerund door bedrijfsleider Gerard Hoekzema, heeft een belangrijke ondersteunende rol in de verschillende veldexperimenten in het Drentsche Aa-gebied. Als we het land direct naast de oprit betreden, valt ons gelijk iets op. Een aantal stroken heeft een typische wafelstructuur.

Op de proefboerderij wordt de wafeltjesrol getest, een voorbeeld van innovatie in de landbouw. Met de kunststof rol worden als het ware putjes in de grond gemaakt. Daarmee wordt getracht het water beter vast te houden op het perceel.

„We testen het uit op kale grond, maar ook op stroken met verschillende soorten gewassen, bijvoorbeeld mosterd. Je ziet toch wat schadesporen als we daar met de wafeltjesrol overheen gaan. Het gaat dus iets ten koste van de opbrengst. Minimaal, maar dat moet je wel meetellen”, stelt Hoekzema.