Hoogeveen krijgt binnenkort zestig nieuwe Stolpersteine. Foto: Stichting Herdenkingsstenen Hoogeveen
In het centrum van Hoogeveen komen zestig nieuwe Stolpersteine ter herinnering aan de Joodse inwoners die uit deze huizen werden weggevoerd en vermoord. ,,Het verhaal moet verteld blijven worden.’’
Het Joodse gezin Wilda woonde in de oorlog aan het Wilhelminaplein in Hoogeveen. Vijf kinderen met hun ouders Jonas (43) en Rosa (35). Izak was met 6 jaar de jongste, gevolgd door Levi (7), Saartje (9), Salomon (10) en Hendrika (11).
Ze werden allemaal vermoord in vernietigingskamp Auschwitz, op 8 oktober 1942.
,,Vader was borstelmaker’’, vertelt Hans Bertels, bestuurslid van de Stichting Herdenkingsstenen Hoogeveen. ,,Verder weten we niet veel van het gezin.’’ De mensen die nu op dit adres wonen, kregen onlangs te horen dat er Stolpersteine voor de woning komen te liggen.
Emoties
,,Dat maakte veel emoties los’’, zegt Bertels. Ze wisten niet van de gruwelijke gebeurtenissen voor het gezin dat hier in de oorlog woonde. ,,Dat ze met tweehonderd andere Hoogeveense Joden gedeporteerd werden, in grote onzekerheid en angst. Met een dramatisch einde. Dat verhaal raakt de huidige bewoners.’’
Om de herinnering aan het Hoogeveense gezin levend te houden, komen voor de woning aan het Wilhelminaplein zeven struikelstenen. Hoogeveen telt nu negentig Stolpersteine. Daar komen er deze weken zestig bij, voor panden in de Hoofdstraat, Stationsstraat, Pesserstraat, Van Echtenstraat en het Wilhelminaplein.
Onthulling
Op 13 oktober is de officiële onthulling, met toespraken van burgemeester Karel Loohuis en rabbijn Binyomin Jacobs. Op de stenen staat de naam van de betrokkene, de geboortedatum, de deportatiedatum en -plaats en de plek waar hij of zij vermoord is. In Hoogeveen waren deze mensen onderwijzer, caféhouder, apothekersassistent, koopman, manufactuur, slager.
Stolpersteine is een project van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. Sinds 1996 worden over heel Europa kleine momumenten van individuele herdenking voor de slachtoffers van het nationaalsocialisme gelegd.
In 2014 werden de eerste stenen in Hoogeveen aangebracht. Om bij een eventuele herinrichting of reconstructie van een straat en trottoir de Stolpersteine op de juiste plaats terug te plaatsen, legt de gemeente de exacte coördinaten van de stenen vast.
Eerdere onthulling van Stolpersteine in de Schutstraat. Foto: Archief/Andre Weima Fotografie
Handwerk
Elke steen wordt met de hand gemaakt en gegraveerd. ,,We laten ze in Duitsland maken’’, vertelt Bertels. ,,Per steen kost dat 150 euro.’’ De stichting krijgt geld via een gemeentelijke subsidie, donaties vanuit de Joods gemeenschap en giften van particulieren en bedrijven.
Hoewel het fenomeen al veel aandacht heeft gekregen kan de bekendheid van Stolpersteine volgens voorzitter Eddy Seinen nog wel beter. ,,We moeten nog regelmatig uitleggen wat de bedoeling is.’’
Om de juiste namen en adressen op de herdenkingsstenen te krijgen, duikt de stichting in allerhande lijsten van Joodse instellingen met gegevens over de laatste woonplaats van omgebrachte personen.
‘Uitzoekerij’
,,Het is wel een hele uitzoekerij’’, zegt Seinen. ,,Databanken over wie, wat, wanneer, waar en hoe. Onder anderen Albert Metselaar en Wim van Zuiden verzetten daarin veel werk.’’
Overigens is niet iedereen direct enthousiast over de plaatsing van de stenen. ,,De meeste nabestaanden zijn heel positief over de blijvende aandacht voor hun vermoorde familieleden, maar er zijn er ook die zeggen: ‘Stolpersteine? Ze hebben ons in de oorlog al vernederd en nu lopen ze weer over ons heen’.’’
Hans Bertels wijst op de bedoeling van de geestelijke vader van de stenen, de Duitse beeldend kunstenaar Gunter Demnig. Hij citeert: ,,Bij deze stenen is het de bedoeling dat je erover struikelt met je hoofd en hart. Je moet buigen om de tekst te kunnen lezen.’’
Ophef
In Aerdenhout, gemeente Bloemendaal, ontstond recent ophef nadat huidige bewoners geen Stolpersteine voor hun deur wilden omdat de herdenkingsstenen de waarde van hun woning zou verminderen. De gemeente ging daar in mee. Nadat er veel maatschappelijke commotie ontstond trokken de bewoners hun bezwaren in, waarna de Stolpersteine alsnog geplaatst werden.
In Hoogeveen is dat volgens de stichting niet aan de orde. Eddy Seinen: ,,Veel bewoners vinden het mooi dat op deze wijze stilgestaan wordt bij het verleden, bij de mensen die verdreven en omgebracht werden, alleen maar omdat ze Jood waren. Dat verhaal moet verteld blijven worden.’’
‘Onvoorstelbaar’
Seinen vindt het onvoorstelbaar dat er nog altijd mensen zijn die de holocaust ontkennen, ondanks de grote hoeveelheid tastbare bewijzen, documentatie en indringende verhalen.
Hij heeft samen met zijn vrouw twee concentratiekampen bezocht en Yad Vashem, het officiële monument in Israël voor het herdenken van de Joodse slachtoffers. ,,Dan denk ik: hoe kun je deze episode in godsnaam ontkennen?’’
Soldaat Polak
Onder de zestig nieuwe Stolpersteine is ook een herdenkingssteen van iemand die niet gedood werd via deportatie maar als soldaat. Het gaat om Simon Polak. Hij sneuvelde op 13 mei 1940 op de Grebbeberg.
Bertels: ,,Bij de aanval van de Duitsers is hij in paniek geraakt. Zijn mede-soldaten hebben hem toen ergens in een schuilhut geplaatst. Daarna zijn ze hem vergeten. Na twee, drie dagen hebben de Duitsers hem gevonden en gedood.’’ Polak was 27 jaar.
