De korte, maar belangrijke periode van Vincent van Gogh in Drenthe. 'Hij bekwaamde zich in figuurstudies, het tekenen van mensen en gelaatsuitdrukkingen'
Het Van Goghhuis aan de Pesserstraat in Hoogeveen Foto: Gerrit Boer Fotografie
In de nieuwe serie ‘Deze week in...’ blikken we terug op historische gebeurtenissen of belangrijke nieuwsberichten in Drenthe. Wat speelde er rond deze tijd van het jaar, zoveel jaar geleden? Deze keer: het bezoek van Vincent van Gogh aan Hoogeveen en Nieuw-Amsterdam.
Vanuit Den Haag arriveerde Vincent van Gogh op dinsdag 11 september 1883 met de trein in Hoogeveen. Op het perron had hij contact met de spoorwegbeambte Albertus Hartsuiker die samen met Catharina Beukema een logement had aan de huidige Pesserstraat.
Het pand, dat een paar keer verbouwd is, wordt vanwege de bijzondere gast het Van Goghhuis genoemd. De plaquette aan de voorgevel herinnert aan deze geschiedenis. Vincent van Gogh schreef zijn broer Theo dat hij er voor één gulden per nacht een slaapplek op zolder huurde.
Plaquette op het Van Goghhuis in Hoogeveen Foto: Gerrit Boer Fotografie
‘Rode kool’
,,Vincent beschreef het hoofd van Hartsuiker als een ‘rode kool’,’’ vertelt historicus en fotograaf Ronald Jansen uit Hoogeveen. ,,Hartsuiker was verbrand tijdens een uitslaande brand in een andere woning.’’
In 2018 publiceerde Jansen het boek ‘Hoogeveen 1883, In de voetsporen van Vincent van Gogh’. Samen met streekhistoricus Albert Metselaar deed hij uitgebreid onderzoek naar de periode van de wereldberoemde schilder in deze plaats.
Van Gogh verbleef zo’n drie weken in Hoogeveen. Vanuit het logement verkende hij de plaats en de omgeving. De aanwezigheid van de kunstschilder met zijn grillige karakter bleef niet onopgemerkt in de destijds streng-christelijke gemeente.
,,Hij was vrij groot voor die tijd, 1.70 meter, had een rossig uiterlijk en een vrij fors postuur’’, vertelt Jansen. ,,Uit zijn brieven blijkt dat hij nog wel eens uitgelachen werd door zijn modellen of dat mensen hem met argwaan benaderden.’’
‘Superbe figuren’
Zijn beschrijvingen van lokale bewoners beperken zich tot opmerkingen als ‘ik zag superbe figuren buiten - treffend door een expressie van soberheid’. Jansen: ,,Over jonge meisjes van circa 17 jaar schreef hij: ‘Meestal is het vroeg reeds’. Daarmee bedoelde hij dat ze er al oud uitzagen.’’
In Hoogeveen legde Van Gogh zich vooral toe op figuurstudies. Volgens Jansen maakte de kunstschilder hier veel werken; van de heide, van plaggenhutten, van de werkers in het veld. ,,Maar weinig is bewaard gebleven. Van Gogh had een atelier bij het logement, maar hij vond dat te klein en te donker. Daar klaagde hij ook over.’’
Het Van Gogh Museum in Amsterdam beschikt nog over een tekening van de begraafplaats in Hollandscheveld. Jansen: ,,Van Gogh heeft hier ook nog een schilderij van gemaakt, maar dat is helaas verloren gegaan.’’
Van Rappard
Van Gogh ging naar Drenthe voor de oorspronkelijke bevolking, het ongerepte heidelandschap en de turfgraverij, die in Hoogeveen toen al over z’n hoogtepunt was. ,,Anthon van Rappard, een andere kunstschilder uit deze tijd, was er al geweest en had Vincent erover verteld.’’
Op 2 oktober 1883 verliet Van Gogh Hoogeveen. Hij nam de trekschuit naar Nieuw-Amsterdam en kwam aan bij het logement van Scholten, waar de kunstschilder twee maanden verbleef. Jansen: ,,Hij bezocht de kerk van Sleen en tekende in en rond Nieuw-Amsterdam onder meer een boer die onkruid verbrandde, zaaiers, ploegers en vrouwen die in het veen werkten.’’
Volgens de historicus had Van Gogh overal waar hij kwam dezelfde dromen: werken verkopen, een kunstenaarskolonie oprichten, een ongerept landschap zien. ,,Maar dat lukte lang niet altijd.’’
Eenzaamheid
Begin december 1883 verliet Van Gogh Drenthe en vertrok hij -andermaal via het station van Hoogeveen- naar zijn ouderlijk huis in het Brabantse Nuenen. Jansen: ,,Hij wilde weer thuis zijn. Vincent had last van eenzaamheid. En ook het jaargetijde hielp niet mee. Door het kille, herfstachtige weer trok Vincent er niet op uit en zat hij vaak eenzaam binnen.’’
De terugreis van Nieuw-Amsterdam naar het station van Hoogeveen legde Van Gogh lopend af, sneeuwbuien trotserend. ,,Opvallend’’, meent Jansen. ,,Er ging die dag wel een trekschuit naar Hoogeveen. Vincent schreef dat hij die voettocht wel verkwikkend vond. Maar mogelijk speelde er nog wat anders en had hij misschien schulden of kon hij de huur niet meer betalen.’’
Hoewel de wereldberoemde kunstschilder al met al maar kort in Drenthe is geweest, moet volgens historicus Jansen niet geringschattend over de drie maanden gedaan worden.
‘Belangrijke fase’
,,Het was toch een belangrijke fase in zijn carrière’’, meent de Hoogevener. ,,Hij bekwaamde zich hier in figuurstudies, het tekenen van mensen en gelaatsuitdrukkingen, de anatomie. Een paar jaar na zijn bezoek aan Drenthe begon hij aan De Aardappeleters, zijn meest ambitieuze werk uit de Nederlandse periode.’’
In Drenthe wordt volgend jaar volop aandacht besteed aan Vincent van Gogh. In het najaar van 2023 is het precies 140 jaar geleden dat de kunstschilder deze provincie bezocht. Met onder meer een expositie, een film, theaterproducties en een fietsroute wordt stilgestaan bij de Drentse periode van Van Gogh.
