Kopzorgen over schoon water uit Drentsche Aa. Onkruidbestrijdingsmiddelen en medicijnresten. Steeds vaker tref je stoffen aan die je liever niet in het water ziet

Een goed voorbeeld doet goed volgen. Het terrein rondom de installaties van Waterbedrijf Groningen bij De Punt ligt er mooi groen bij. „We vragen van mensen in onze waterwingebieden om zo weinig mogelijk chemische middelen te gebruiken. Dus doen we dat hier ook niet. Hier moet de biodiversiteit goed tot zijn recht komen”, zegt Mark Schaap, manager technologie van het waterbedrijf.

Aanleiding voor een bezoek is het bericht dat er meer maatregelen nodig zijn om de waterkwaliteit van de Drentsche Aa op peil te houden. Ondanks tal van eerdere voorzorgsmaatregelen treffen Schaap en zijn collega’s steeds vaker stoffen aan die je liever niet in het water aantreft.

We lopen naar een idyllische plek met een steiger, waar Waterbedrijf Groningen jaarlijks 7 miljard liter water uit de Drentsche Aa tapt. Dit voorziet voor ongeveer 15 procent in de behoefte van de provincie Groningen. Alleen al de Stadjers gebruiken jaarlijks 12 miljard liter water. „De Drentsche Aa is een schone beek hoor”, zegt Schaap geruststellend. „We tappen hier ook al sinds 1874 water voor Groningen af. Voordeel daarvan is onder andere dat het stroomgebied van de Aa altijd goed beschermd is gebleven. Er is weinig industrie gevestigd.”

Toch: oppervlaktewater is minder goed beschermd tegen vervuiling dan grondwater. Drenthe gebruikt mede daarom vrijwel alleen grondwater. Dat Groningen oppervlaktewater gebruikt, is noodzakelijk, zegt Schaap. „We zouden te veel water aan de bodem onttrekken als we in Groningen alleen grondwater gebruiken, dan krijg je verdroging.”

Overigens sijpelt er ook wel verontreiniging door in grondwater. Het kan wel 20 tot 30 jaar duren voordat het erin terechtkomt en zo hebben de waterbedrijven dus nu last van een erfenis uit de jaren tachtig. „Wij moeten daarom altijd erg op de lange termijn letten”, zegt Schaap.

Komt bij dat het grondwater onder de Groningse klei veelal zilt is en daarmee niet geschikt voor de drinkwatervoorziening. Ook voor grondwater is Groningen grotendeels van Drenthe afhankelijk. Het is toch prettig dat beide provincies goede buren zijn.

Het water bij het inlaatpunt is nog troebel. Het moet dan ook eerst naar een bassin met vlokken, die het helder maakt. Daarna vindt zandfiltratie plaats, om het van grotere deeltjes te zuiveren. Dan komt een belangrijk onderdeel: de koolstoffiltratie Schaap: „Aan koolstof blijft veel kleven, vergelijk het met de pilletjes van Norit die je slikt.” Zo zuivert de koolstof kleine restanten van medicijnen en van bestrijdingsmiddelen uit het water. Hoe meer er daarvan in zitten, hoe vaker de koolstoflagen vervangen moeten worden. En daarmee wordt het drinkwater duurder voor de Groningse consument.

In het oppervlaktewater kunnen natuurlijk onverwacht meer kwalijke stoffen opduiken, bijvoorbeeld als een crimineel drugsafval heeft gedumpt en die rommel is gaan lekken. Oesters en bacteriën helpen het waterbedrijf dit soort stoffen te ontdekken. Schaap toont een installatie waarin zich bacteriën bevinden die met een soort camera worden gevolgd. „Op dit scherm kun je het zien als ze zich ineens anders gaan gedragen. Dan weten we dat er iets niet goed is. In een andere installatie hebben we oesters. Als die zich sluiten, is dat ook een teken aan de wand.”

Het stroomgebied van de Aa strekt zich uit van De Punt tot net boven Borger en van Assen tot aan de grens grens met Duitsland. Heel overzichtelijk, vindt Schaap, want de grote steden in de Randstad halen onder andere oppervlaktewater uit de Rijn. Dit stroomgebied begint in Zwitserland en er staat veel meer industrie langs.

Hoe komen er toch verkeerde stoffen in de Aa? We worden ouder en slikken gemiddeld steeds vaker medicijnen. We worden luier. Onkruid verwijderen we liever niet met een krabbertje, maar we spuiten er een bestrijdingsmiddel op. Bollentelers hebben de vruchtbare Drentse gronden ontdekt en gebruiken veel middelen om hun oogst veilig te stellen.

Die medicijnresten komen via urine in het riool. Of als mensen een restant geneesmiddelen door de wc spoelen. „Het zou mooi zijn als apothekers hun klanten er vaker op wijzen dat ze overtollige medicijnen daar weer moeten inleveren”, zegt Schaap. Ook bestrijdingsmiddelen kunnen via de stoep in het riool komen.

„Gelukkig staat de Drentsche Aa niet rechtstreeks in verbinding met de riolering, maar bij heftige regenval kan er via een omweg toch rioleringswater in de Aa komen”, legt Schaap uit. „Als een riool overbelast raakt, gaat het water in een overstort, een vijver bijvoorbeeld. En zo kan het via een omweg ook in de Aa komen.” En, helaas, door de klimaatverandering zullen zich zware regenbuien vaker voordoen.

Ook in het stroomgebied van de Aa mogen agrariërs bestrijdingsmiddelen gebruiken. Wel moeten ze dat in een rand langs de beek achterwege laten.

Hoe al die verontreinigende middelen precies naar de Aa stromen, is nog niet helemaal duidelijk. Daar wordt de komende tijd onderzoek naar gedaan. Dan wordt ook duidelijk welke aanvullende maatregelen nodig zijn om het oppervlaktewater schoon te houden.

Toch lukt het nog altijd om met relatief geringe inspanningen de Groningers zuiver drinkwater te leveren. Zo schoon zelfs dat er wel eens is geopperd om het in flessen te doen en in supermarkten voor het duizendvoudige verkopen van wat kraanwater oplevert. Want waarom zou Groningen niet kunnen wat ze in Spa en Bar le Duc doen? „Wij zijn geen commercieel bedrijf”, benadrukt Schaap. „In Drenthe zijn wel eens plannen in die richting geweest en om dan bijvoorbeeld Anl’eau te verkopen. Daar zijn ze snel mee gestopt.”