Albert Metselaar, gekleed in een albe, een van oudsher religieus onderkleed. Hij gaat op 10 september voor in een speciale kerkdienst over Vincent van Gogh. Foto: PKN Zweeloo
Met een speciale kerkdienst over Vincent van Gogh wil streekhistoricus en voorganger Albert Metselaar uit Hoogeveen bezoekers bewustmaken van de Vincents van onze tijd. ,,Zijn donkere kant moet ook aandacht krijgen.’’
Vincent van Gogh wilde net als zijn vader predikant worden. Hij was aanvankelijk helemaal niet bezig met een carrière als schilder. Maar zowel zijn theologie-opleiding als de weg naar het domineeschap liepen op niets uit.
‘Men’ vond Van Gogh ongeschikt als predikant.
Hij richtte zich vervolgens op het kunstenaarschap, om op die manier zijn zoektocht naar God en boodschap aan de wereld in tekeningen en schilderijen vorm te geven.
,,Het uiteenspatten van zijn droom als dominee had alles te maken met zijn bipolariteit’’, poneert Albert Metselaar (64), streekhistoricus, publicist, dichter en voorganger.
Van Gogh was volgens Metselaar enorm gevoelig voor prikkels en had kenmerken van borderline. Manische en depressieve periodes wisselden elkaar af. ,,Maar daar konden ze in de negentiende eeuw niets mee. Er was geen diagnose, laat staan een behandelplan. De psychiatrie was nog onderontwikkeld.’’
Psychiatrie
Het is een belangrijke aanleiding voor de speciale kerkdienst over Vincent van Gogh in de kerk van Zweeloo, op zondag 10 september. Metselaar was zelf jarenlang werkzaam in de psychiatrie, als verpleegkundige en coördinator GGZ.
Daarnaast doet hij als historicus al lange tijd onderzoek naar de beroemde kunstschilder. Hij is ook een van de auteurs van een dubbelboek over Vincent van Gogh in Hoogeveen, dat volgende week zaterdag wordt gepresenteerd.
Totaalbeeld
Metselaar vindt de kerkdienst nodig om recht te doen aan het totaalbeeld van de kunstschilder. Toen Van Gogh drie maanden in Drenthe verbleef, 140 jaar geleden, kampte hij ook met depressieve gevoelens. Van Gogh schrijft er onder meer over in zijn brieven.
Metselaar: ,,En hoeveel doen we nu met die donkerheid? In het Drentse jubileumprogramma is hoofdzakelijk aandacht voor zijn manische kunst. De uitbundige bloemen, de veelkleurige schilderijen.’’
Dat stoort Metselaar. ,,Zijn we nu daadwerkelijk bezig met de persoon Vincent of gaat het om het promotioneel en financieel vermarkten van zijn naam en nalatenschap?’’
‘Niet sexy’
Hij refereert aan de vele wandelingen, fietstochten, concerten, rondvaarten en exposities ter gelegenheid van het bezoek van Van Gogh aan deze provincie. ,,Ik snap wel dat het niet populair of sexy is, maar zijn donkere kant moet ook aandacht krijgen. Zijn hele leven wordt er nota bene door bepaald.’’
De streekhistoricus wijst op het grote aantal zelfportretten van Van Gogh. ,,Hier is iemand enorm gefixeerd op de vraag: wie ben ik? Gekoppeld aan de vraag: mag ik er zijn? Dat straalt van deze werken af.’’
Voor Metselaar een bruikbaar thema in de speciale kerkdienst. De zoektocht naar de pastorale boodschap van Van Gogh in zijn kunst. En dan niet in zijn manische uitingen. ,,Kijk naar zijn artistieke weergaven over de rauwe werkelijkheid, over zwoegende arbeiders, over bouwvallige hutten. Kortom: over de lijdende, armlastige mens. Dáár vraagt Vincent aandacht voor.’’
De kunstenaar was er zelf ook slecht aan toe. Zijn psychische en lichamelijke kwalen (onder meer syfilis) duwden hem steeds verder in de duisternis met als triest slotstuk zijn zelfdoding. In zijn brieven schrijft hij dat zijn leven aan de wortel is aangetast. Metselaar: ,,Hij dronk zelfs het zeer schadelijke absint, omdat reguliere alcohol geen effect meer had.’’
Talenten
In de preek gaat Metselaar in op de gelijkenis van de talenten uit het Nieuwe Testament. Zijn uitleg: het gaat er niet om hoeveel talenten iemand krijgt, maar wat hij of zij er mee doet. ,,Daaruit destilleer ik de spannende vraag hoe wij vandaag de dag de Vincents van onze tijd bekijken en behandelen. Wat doen wij bijvoorbeeld met de mensen die maar weinig talenten hebben maar ze wél willen gebruiken?’’
Vincent van Gogh had waarschijnlijk maar één talent. Metselaar: ,,Maar kreeg hij wel volop de kans om die gave te gebruiken? Nee dus. Hij moest het zelf rooien, zonder steun van de maatschappij.’’
Metselaar vraagt zich hardop af of ‘we’ er werkelijk op vooruit zijn gegaan? ,,Zit er veel verschil tussen de Vincent van pakweg 150 jaar geleden en de Vincents van nu?’’ Hij schudt zijn hoofd.
Albert Metselaar: ,,Ik snap wel dat het niet populair of sexy is, maar zijn donkere kant moet ook aandacht krijgen. Zijn hele leven wordt er nota bene door bepaald.’’ Foto: PKN Zweeloo
Regeltjes
,,Tuurlijk, het wordt mooi met de mond beleden: kansen voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Maar de goede bedoelingen lopen te vaak vast in regeltjes. Gedoe over verantwoordelijkheden, financiën, mogelijkheden en beperkingen. Het valt niet mee om vandaag de dag na psychische problematiek een nieuw leven te beginnen.’’
Metselaar hoopt dat mensen, mede door de kerkdienst, de moed hebben om over hun eigen depressie, psychose of burn-out te spreken. ,,Mét de toevoeging: reken mij er niet op af. Want kijk eens wat mijn talent is.’’
Manifestatie
De zorg voor de ander gaat volgens Metselaar verder dan bepalingen van de overheid. ,,Mijn vraag aan de kerkbezoekers is: wat kun jij voor deze mensen betekenen? Kijk om je heen!’’ Hij pleit zelfs voor een speciale manifestatie over dit onderwerp.
De Hoogevener wil zijn ‘bewustwordingspreek’ en pastorale boodschap niet politiek maken. ,,Het is iets dat we als maatschappij moeten oppakken. Of je nu christen bent, moslim, humanist of anarchist: vanuit ons individualisme denken we vaak dat de mensen om ons heen het probleem maar moeten oplossen. Mijn oproep: begin bij jezelf. ’’
'Gewone' kerkdienst
De speciale kerkdienst van 10 september in het oude kerkje van Zweeloo begint om 10.00 uur. Bezoekers kunnen een ‘gewone’ kerkdienst verwachten, met liederen en bijbelteksten, maar dan thematisch van opzet.
Het kerkje is een bekende Van Gogh-locatie. In november 1883 maakte hij er een tekening van. Aan zijn broer Theo schreef hij: ‘lk kwam voorbij een oud kerkje, net precies L’eglise de Greville van het schilderijtje van Millet v. d. Luxembourg. Hier kwam in plaats van het boertje met de spade een herder met een koppel schapen langs de hegge.’
Het ‘Van Gogh-kerkje’ in Zweeloo werd gebouwd in de tweede helft van de 13e eeuw, ter vervanging van een houten kerkje, dat uit de 12e eeuw stamde.
