Hoe het dorp Gees na eeuwen van rust onverwacht een kwartslag draaide. Is dit het dikste boek in Nederland dat ooit over een dorp is geschreven?

Ze waren in 2008 met de viering van het 800-jarige bestaan van Gees misschien wel 200 jaar te laat. Want nog dieper speuren in de archieven leverde een nog oudere vermelding op van het dorp.

,,In een akte uit 1028 duikt de naam ‘Gezze’ al op, de Latijnse benaming van Gees’’, zegt Kees van Dijk. ,,Mogelijk is het dorp nog ouder, want ik kwam Gees ook al tegen in een akte uit 944. Maar deze vermelding is voor meerdere interpretaties vatbaar, dus daarvoor steek ik mijn hand niet in het vuur.’’

‘Achthonderd jaar of zelfs al meer dan duizend jaar oud, de Gieser hebben er in ieder geval een prachtig feest aan over gehouden’, is de conclusie in het voorwoord van het boek dat op 9 december verschijnt. Net als in 2019 met het boek over Zwinderen is ook nu de werkgroep monumenten van de historische vereniging Klenckerheugte verantwoordelijk voor de inhoud. Met behalve Kees van Dijk (archieven) de interviewers Mieke Venhorst (tevens voorzitter) en Henny Kuipers (tevens schrijfster) en Willem Anninga (foto’s en kaarten).

Was ‘Zwinderen’ al een koffietafelboek, met Gees, kuieren door duizend jaar dorp gaan de vier nog een stapje verder. Niet alleen vanwege het nog verder uitdiepen van de historie, de talrijke anekdotes en de sprekende oude én nieuwe foto’s. Juist ook vanwege de dikte.

,,Met 480 pagina’s is het misschien wel het dikste boek in Nederland dat ooit over een dorp is geschreven’’, glunderen de makers. Kan het ook iets te veel van het goede zijn? ,,Mensen hoeven het niet aan een stuk te lezen’’, zegt Kuipers. ,,Je kunt er lekker in grasduinen en dan weer wegleggen’’, meent Anninga.

Gees is van oudsher een dorp van ambachtslieden. Wevers, timmerlieden, kleermakers, schoenmakers, schilders; het verschil met buurdorpen Zwinderen (halve adel, regenten, herenboeren en later verveners) en Oosterhesselen (het bestuurscentrum en waar de kerk staat) is groot. ,,In Gees maakten ze vroeger waar mensen in Zwinderen en Oosterhesselen behoefte aan hadden’’, zegt Van Dijk. Gees was het armste dorp van de drie.

Eeuwenlang had Gees een mooie grote dorpsbrink, waarop rond 1600 ineens een boerderij werd gebouwd. ,,Hoogst opmerkelijk. We zijn er helaas niet achter gekomen waarom daarvoor destijds toestemming is verleend’’, zegt Van Dijk. Stukje bij beetje werd er steeds meer van de brink afgesnoept. Momenteel verwijzen enkel nog wat bomen op een stukje gras naar de locatie, die ondanks de bebouwing nog wel eeuwenlang de plek bleef van bedrijvigheid. Zo waren er in de 17e eeuw drie boerderijkroegen rond de brink. De belangrijkste verbinding van toen, de weg tussen Coevorden en Ruinen, liep er langs (de huidige Tilweg).

Grote veranderingen kende Gees eeuwenlang niet, maar de aanleg van de Verlengde Hoogeveensche Vaart veranderde alles in Gees. In 1860 vaart het eerste turfschip erdoorheen. Vanaf dat moment is de huidige Dorpsstraat (Anninga kan zich met zijn 82 jaar nog herinneren dat in zijn jeugd straten in Gees geen namen hadden) tussen Gees en Zwinderen ineens de belangrijkste verbinding. Vanuit Zwinderen kan men niet alleen via het kanaal naar Hoogeveen, maar ook over een nieuwe keienweg.

De Tilweg raakt in verval. Zowat alle nijverheid verhuist van die weg en de brink naar de Dorpsstraat. ,,De as van het dorp draait in die jaren letterlijk 90 graden. Niet alleen vrachtvervoer gaat via het kanaal, ook is er een vaardienst voor personen tussen Hoogeveen en Nieuw-Amsterdam. Er komen winkels en cafés langs de Dorpsstraat. Ook de kerk, de melkfabriek en de school worden langs die weg gebouwd’’, zegt Kuipers.

Van die ontwikkeling is maar weinig meer over. Gees telt in de herfst en winter geen enkel café en restaurant meer (De Zwerfkei is tegenwoordig een groepsaccommodatie, ijssalon en lunchroom Talenti is enkel in de lente en zomer geopend). Had het dorp tot en met 2015 nog twee basisscholen, na de sluiting in dat jaar van Rehoboth (protestants-christelijk) en twee jaar later van De Klimop (openbaar) kunnen kinderen niet meer in eigen dorp terecht voor onderwijs. De supermarkt is ook al jaren dicht.

Melk werd in 1969 voor het laatst naar de zuivelfabriek gebracht. ,,Telde Gees in de jaren vijftig nog negentig boeren, nu zijn er nog maar vier over’’, weet Van Dijk. ,,Gees is op papier geen boerendorp meer, maar heeft nog wel die uitstraling. Er is veel veranderd, maar dat wil niet zeggen dat de situatie is verslechterd. Er zijn veel mensen mensen van buitenaf in Gees komen wonen. Afstanden tellen veel minder dan vroeger, zeker ook dankzij de digitale mogelijkheden voor het werken op afstand.’’