Luchtfoto van De Grittenborgh in Hoogeveen Foto: Aerophoto Eelde
In de nieuwe serie ‘Deze week in...’ blikken we terug op historische gebeurtenissen of belangrijke nieuwsberichten in Drenthe. Wat speelde er rond deze tijd van het jaar, zoveel jaar geleden? Deze keer: de ingebruikname van gevangenis De Grittenborgh in Hoogeveen.
Vruchtbaar lobbywerk van toenmalig burgemeester Sytze Faber, die veel contacten had in politiek Den Haag, resulteerde uiteindelijk in de bouw van de grootste gevangenis van Nederland in Hoogeveen: 262 cellen op een vloeroppervlakte van ruim twee hectare.
Groningen en Steenwijk, die ook op de bajes aasden, hadden het nakijken.
Economische effecten
In de aanloop naar de bouw van het complex, in 1989, werd vooral getamboereerd over de positieve economische effecten voor Hoogeveen. Goed voor de huizenmarkt en de middenstand, was het verhaal. Ten dele kwam dat ook uit.
Maar spekkoper was toch vooral de gemeente Hoogeveen, die criminelen die langer dan jaar in De Grittenborgh vast zaten, mee mocht tellen als inwoner. Die groei zorgde voor een hogere uitkering door het Rijk (via het gemeentefonds). Bovendien betaalde de gevangenis heffingen aan de gemeente, die jaarlijks op een ton extra rekende.
De nieuwe bajes -kosten 65 miljoen gulden- bood onderdak aan 252 kort- en langgestraften. Er waren 240 ‘gewone’ cellen, zes isoleercellen, twaalf cellen voor vluchtgevaarlijke criminelen op de extra beveiligde inrichting (EBI) en vier cellen voor de eerste opvang van nieuwkomers.
Proefdraaien
De eerste gedetineerden kwamen rond mei 1990. Twee maanden eerder had De Grittenborgh drie dagen proefgedraaid met 245 Hoogeveners. Vrouwen waren aanvankelijk niet welkom.
,,Het wordt een mannenbajes, we willen geen gekeet tijdens het experiment’’, liet toenmalig adjunct-directeur Jonkman aan het Nieuwsblad van het Noorden weten. Na protest werd later alsnog besloten ook vrouwen toe te laten: 72 in getal.
De nep-gevangenen werden onderworpen aan het reguliere regime binnen de bajes, inclusief dagprogramma, sport, ‘eenvoudige werkzaamheden’ in de werkplaats van De Grittenborgh en een dagvergoeding van 5,50 gulden. Een mooie test voor de 230 personeelsleden, was de gedachte.
‘Sensatiezucht’
Het plan schoot meteen wortel. De gevangenis werd overspoeld met aanvragen van gewillige proefkonijnen. Maar er klonk ook kritiek. Er was vrees voor ‘sensatiezucht’. De reacties en gedragingen van de nep-gevangenen zouden anders zijn dan in werkelijkheid. Maar na de afloop van de proef overheerste toch tevredenheid.
De Grittenborgh was daarna vooral negatief in het nieuws. Binnen een jaar na ingebruikname van de gevangenis slaagden tien criminelen er in om te ontsnappen. In de volksmond kreeg de gevangenis al snel de bijnaam ‘Gatenborg’.
De ontsnappingen, die soms gepaard gingen met geweld en gijzeling van personeel, leidden tot grote boosheid bij burgemeester Faber. Ook werden Kamervragen gesteld.
Volgens Justitie was sprake van kinderziektes en beoordelingsfouten. Niettemin werden wel extra maatregelen getroffen. Er kwam onder meer extra detectieapparatuur op de daken.
Gritpop
Een jaar later vond een heus popfestival binnen de gevangenismuren plaats: Gritpop. Zes amateur-bands uit Hoogeveen traden op. Tijdens de tweede editie was het podium (in de luchtplaats) zelfs voor blueslegende Harry Muskee.
In 2012 pakten zich donkere wolken samen boven De Grittenborgh. Toenmalig staatssecretaris Fred Teeven van Veiligheid en Justitie kondigde vergaande bezuinigingen aan. Een deel van de 29 gevangenissen in ons land moest sluiten, waaronder die in Hoogeveen.
Met acties, lobby’s en petities moest het noodlot afgewend worden, maar in 2014 viel het doek. De sluiting kwam hard aan bij de 160 medewerkers. Ze reageerden met woede, onbegrip en verdriet.
Gedeeltelijke afbraak van de gevangenismuur, nadat De Grittenborgh geen dienst meer deed als bajes maar opvanglocatie werd voor vluchtelingen Foto: DvhN
‘Kapitaalsvernietiging’
Bestuurders wezen op de enorme kapitaalsvernietiging. In de voorbije jaren was de gevangenis voor zeker 10 miljoen euro verspijkerd. Ook waren er grote zorgen over de werkloosheid in Hoogeveen, die voor de sluiting al 14 procent bedroeg. Slechts een deel van het personeel kon elders in het gevangeniswezen aan de slag.
Na een korte periode van leegstand en tijdelijke huisvesting in het kader van anti-kraak werd De Grittenborgh nieuw leven ingeblazen. Het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) nam het complex in gebruik voor de opvang van maximaal duizend vluchtelingen.
Het besluit deed in de omgeving weinig stof opwaaien, bleek tijdens een informatieavond in wijk De Weide. Er viel (bijna) geen onvertogen woord onder de zeshonderd aanwezigen.
De voormalige gevangenis werd intern eerst flink verbouwd. De hoge buitenmuur ging voor een deel tegen de vlakte. Op 17 februari 2015 kwam de eerste bus met Syrische vluchtelingen aan bij De Grittenborgh.
De eerste bus met asielzoekers arriveerde in 2015 bij het voormalig gevangeniscomplex De Grittenborgh in Hoogeveen. Foto: persbureau meter
‘Lastpakken’
In juli 2017 was de publiekelijke acceptatie een stuk kleiner toen bekend werd dat Hoogeveen vijftig ‘lastpakken’ ging opvangen in de zogeheten extra begeleidingsen toezichtslocatie (ebtl) in Hoogeveen.
Deze asielzoekers hadden flinke overlast veroorzaakt in andere asielzoekerscentra. Ze worden ondergebracht in speciale units, afgezonderd van de andere asielzoekers. In de volksmond heette dit gedeelte al snel het ‘aso-azc’.
Een succes werd het niet. In juni 2019 wilden Hoogeveen en Amsterdam, dat ook een ebtl had, de proef met de opvang van lastige asielzoekers stopzetten. Gemeente, politie, ondernemers en personeel van de opvang waren er klaar mee. Er was overlast, (winkel)diefstal, mishandeling.
Ommezwaai
Een groep Noord-Afrikanen en asielzoekers uit andere ‘veilige landen’ die geen kans maken op een verblijfsvergunning zorgden voor veel problemen zorgden. Maar een half jaar later kwam de ommezwaai. Hoogeveen sloot een nieuwe overeenkomst met het ministerie van Justitie voor 50 asielzoekers die zich hebben misdragen.
Volgens burgemeester Loohuis had het ministerie alle wensen van Hoogeveen ingewilligd. De belangrijkste: de ‘gasten’ kunnen het terrein niet meer af. Waarmee De Grittenborgh iets van zijn oorspronkelijke functie terug heeft.
