Ksenia Marasanova (52) speelt ‘Zij zagen oorlog’ in Emmen en Groningen. ‘Ieder mens komt voor keuzes te staan’

Als Ksenia Marasanova (Charkiv, 1973) spreekt over haar jeugd, schuiven herinneringen en tegenstellingen haast ongemerkt over elkaar. „Ik ben opgegroeid in de Sovjet-Unie met de ideologie van goed en fout”, zegt ze. „Wij waren de goeden. De Duitsers, de nazi’s, waren de slechten. Zo vanzelfsprekend, dat ik daar nooit bij stilstond.’’

De industriestad Charkiv, in het oosten van Oekraïne, was destijds onderdeel van de Sovjet-Unie. Een halfjaar voordat eind 1991 de rode Sovjet-vlag voor het laatst werd gestreken, verliet ze haar geboortegrond. Via omwegen kwam ze in Nederland terecht, waar Marasanova zich ontwikkelde tot actrice en theatermaker.

„Pas hier begon voor mij het proces van ontdekken dat er veel meer situaties zijn. Dat er eigenlijk geen absoluut goed of fout is. Maar dat je heel veel verschillende standpunten kunt hebben over gebeurtenissen in een oorlog”, zegt ze.

Het idee voor de voorstelling ontstond tijdens een bezoek aan haar familie. „We gingen naar de datsja van mijn vader in Rusland. Mijn Russische oma leefde toen nog, zij heeft de belegering van Leningrad overleefd. Ze zei dat ze ondanks alles het grootste mededogen had met de Duitsers. Dat heeft op mij zoveel indruk gemaakt. Terwijl mijn Joodse oma, bij wijze van spreken, tot haar dood geen Duits kon horen.”

Daarmee was het uitgangspunt helder: „De voorstelling is opgedragen aan mijn twee oma’s. Voor mij is de kern dat oorlog niet goed tegen fout is. Oorlog is mensenwerk, vergeven ook. Dat probeer ik te laten voelen door zes monologen te spelen.”

Die personages zijn heel uiteenlopend. „Het zijn bedachte karakters, die wel zouden kunnen bestaan. Een moeder die op haar zoon wacht die terug moet komen van de oorlog. Een Joodse vrouw die noodgedwongen de stad verlaat. Een vrouw die idolaat is van Hitler. Een soldaat. Heel verschillend allemaal.’’

De première vond plaats in 2020, maar de actualiteit haalde de voorstelling in. „Kort na de première kwamen we in een lockdown terecht. En toen die voorbij was, viel Rusland Oekraïne binnen. De voorstelling was dus al ruim daarvoor gemaakt, maar de boodschap blijft actueel. Ieder mens, elk individu, komt in een oorlog voor keuzes te staan.”

Dat is voor haar zelf geen abstractie. Ze zag beelden uit Charkiv, haar geboortestad. „Ik zag dat er een raket was ingeslagen op een plek waar ik met mijn oma heb gelopen. Natuurlijk word ik daar boos en verdrietig van. Juist omdat die emoties zo menselijk zijn, komen ze allemaal terug in de voorstelling. Uiteindelijk gaat het erom: wat doe je ermee?”

Ook in haar eigen familie spelen die vragen. „Op de dag dat Rusland Oekraïne binnenviel, belde mijn vader ons met verontschuldigingen voor wat zijn land had gedaan. Ja, letterlijk. Hij is het absoluut niet eens met wat de overheid doet. Maar hij blijft, omdat dat zijn plek is. Ik ben bang dat hij alsnog in de problemen kan komen, want het wordt daar steeds strenger. Elke week als we bellen houd ik mijn hart vast.”

Haar moeder leeft onder een ander oorlogsgevaar, in Israël. „Ze heeft geen ingebouwde schuilkamer, zoals in sommige andere appartementen. Ze is bang dat ze het niet redt wanneer ze moet rennen naar de schuilkelder. Dat geeft veel stress. Ik heb een app geïnstalleerd die waarschuwt als in een bepaald gebied raketten neerkomen.”

Tijdens de lockdown konden haar ouders de voorstelling online zien. „Ik heb hem gespeeld via een stream. Natuurlijk zou ik ze heel graag live in het publiek willen hebben. Mijn moeder is componist en schreef muziek voor drie van mijn vier solovoorstellingen. Zij is een creatieveling, ze snapt mij.’’

Of ze het stuk ooit, in vredestijd, in Oekraïne wil spelen? „Dan liever in Rusland. De Oekraïners hebben zelf genoeg oorlogsellende meegemaakt. Ik denk dat de voorstelling echt bedoeld is voor mensen die in redelijke veiligheid wonen, die misschien nooit stilstaan bij hoe oorlog ontstaat.’’

Iedereen heeft volgens haar invloed, hoe klein ook. „Het is niet een groot, anoniem apparaat waar jij geen onderdeel van bent. Elk schroefje kan een verschil maken in de werking van de machine. Ieder individu kan invloed uitoefenen.’’

De opbrengsten van haar voorstellingen doneert ze aan vrijwilligersorganisaties in Oekraïne. Dit jaar is dat Rendieren van Sinterklaas. „Zij laten kinderen uit oorlogsgebieden brieven aan Sinterklaas schrijven. Vervolgens verzamelen ze geld, kopen cadeautjes en brengen die rond in dorpen.”

Gevaarlijk werk, beseft Marasanova. „Maar wat een kind dan meemaakt – van het schrijven van een brief tot wachten tot Sinterklaas aankomt met de cadeautjes en het feestje –, dat is gewoon goud voor mij.”