In 2024 werd in Diever 'Wintersprookje' uitgevoerd, met Iris Kasimir als koningin Hermione. Foto: Koen Timmerman
Wintersprookje, de nieuwe zomervoorstelling van het Shakespearetheater Diever, gaat vrijdag 16 augustus in première, Verslaggever Job van Schaik volgde vanaf februari het maakproces.
Jack Nieborg zit ontspannen op de rand van het podium in het Globetheater. Bungelende voeten onder een spijkerbroek, blauw trainingsjack, pretogen achter een rond brilletje. Tegenover hem, in de zaal, zitten de spelers van Shakespearetheater Diever, verkleed en geschminkt. Ook andere betrokkenen bij Wintersprookje zijn aanwezig.
,,Vandaag de tiende try-out, de laatste voor de zomerstop”, zegt de artistiek leider. ,,Ik ben heel tevreden over hoe het gaat. Er wordt heel mooi gespeeld. Eén dingetje. Er zijn twee korte flashback-momenten in de voorstelling: de andere mensen op het podium moeten dan wel echt stilstaan, anders leidt het af.”
Een uur voor elke voorstelling komt iedereen bijeen voor de zogenaamde ‘notes’ in de mini-replica van The Globe in Londen, waar tussen 1599 en 1645 meerdere toneelstukken van William Shakespeare in première gingen. In de bossen van Diever is het de plek waar de wintervoorstellingen en inleidingen plaatsvinden. Nu, terwijl het publiek een plekje zoekt in het bostheater, worden er nog wat laatste zaken doorgenomen.
,,Na afloop graag alle kledingstukken die je gewassen wilt hebben in de blauwe wasmand”, houdt Margot van der Kamp, hoofd kostuums in Diever, de 20 spelers en 5 muzikanten voor. ,,Schoenen op de banken, en hang alle kledingstukken op een apart hangertje.” Hoofd grime, Jolanda Slager, vertelt over het grimeschema na de zomerstop van vier weken.
Jack Nieborg neemt nog wat laatste dingetjes door met de spelersgroep, tijdens de 'notes' in het Globetheater. Foto: Koen Timmerman
Er wordt met een mini-toneelstukje afscheid genomen van acteur Joost de Ruiter, die begin juni de geblesseerde Henk Rijke verving. In augustus keert Rijke terug. Als alles gezegd is, verlaten de spelers het Globetheater voor een dansje op het grasveld voor het Shakespearegebouw, afgesloten met een high-five.
Het bostheater is inmiddels volgelopen. Het is gaan miezeren, de regenponcho’s komen tevoorschijn. Duizend toeschouwers zitten klaar. De voorstelling kan beginnen.
Lovende kritieken in de landelijke pers
Sinds 1946 voert het Shakespearetheater Diever elke zomer een toneelstuk op van de Engelse bard William Shakespeare (1564–1616) in het openluchttheater in het bos. Dokter Dirk Broekema, huisarts in Diever, richtte de toneelvereniging op om wat afleiding en vrolijkheid te bieden na de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog.
Bijna 80 jaar later is Diever een begrip in de toneelwereld. Het is het enige amateurtoneelgezelschap dat elk jaar weer de landelijke pers haalt, met steevast lovende kritieken. Zeker sinds Jack Nieborg in Diever de scepter zwaait, nu al voor het 25ste jaar. Jaarlijks vinden meer dan 25.000 bezoekers hun weg naar het theater aan de Hezenes.
Floris Albrecht speelt in 'Wintersprookje' de diep jaloerse koning Leontes. Foto: Koen Timmerman
Wat is het geheim van Diever? Om daar achter te komen volgden we vanaf februari de totstandkoming van Wintersprookje, een proces dat eigenlijk een jaar geleden al begon. ,,Tijdens de zomerstop begin ik altijd met het vertalen van het toneelstuk dat we volgend jaar spelen”, vertelt Nieborg. ,,Na de try-outs heb ik daar echt zin in. Dan heb ik het gevoel dat de zaal meeluistert.”
Het verhaal van Wintersprookje
In Wintersprookje (ondertitel: de tijd zal het leren) verdenkt koning Leontes van Sicilië zijn zwangere vrouw Hermione van overspel met zijn jeugdvriend Polixenes, de koning van Bohemen, die al maandenlang op bezoek is. Leontes en Hermione hebben al een zoontje: Mamillius.
Leontes wil zijn vriend laten doden, maar Polixenes weet te ontkomen. Hermione wordt in de gevangenis geworpen en bevalt daar van een dochter, Perdita. De koning verbant de baby, die vervolgens naar Bohemen wordt gebracht. Mamillius sterft, Hermione stort in en men gaat ervan uit dat ze is gestorven.
De baby wordt in Bohemen gered door een schaapherder, die haar liefdevol grootbrengt. Twintig jaar later wordt Perdita verliefd op de zoon van Polixenes: Florizel. Uiteindelijk komen alle hoofdpersonen weer samen op Sicilië, waar ze geconfronteerd worden met een standbeeld van Hermione.
Voorstellingen
Op 14 en 15 augustus zijn nog 2 try-outs. De première is op vrijdag 16 augustus. Andere speeldata: 17, 21, 23, 24 (ook matinée), 28, 30, 31 augustus en 4, 6, 7, 11, 13, 14, 18, 20 en 21 september (aanvang 20.30 uur).
Vorige zomer was dat dus The Winter’s Tale. Met welk stuk van Shakespeare hij straks bezig gaat, maakt Nieborg traditiegetrouw pas na de laatste voorstelling van dit jaar, op 21 september, wereldkundig. ,,Alleen het artistieke team is op de hoogte.”
,,Ik zoek naar een beeld dat nostalgie uitstraalt”, zegt Jack Nieborg. Buiten schijnt de zon, in het Shakespearehuis heeft fotograaf Koen Timmerman zijn apparatuur klaargezet. Doeken en lampen zorgen voor het juiste licht. Vandaag worden de foto’s gemaakt die op de posters en de flyers van Wintersprookje komen.
Drie weken geleden was hier de zogenaamde ‘startzaterdag’, waarbij spelers en makers voor het eerst bijeenkwamen. Ze kregen het script met Nieborgs vertaling uitgereikt. Shakespearekenner Hans Jansen, die ook de publieksinleidingen verzorgt, vertelde over Wintersprookje. Het artistieke team zette de plannen uiteen. De maten van de spelers werden opgenomen. En tijdens een voorleesrepetitie aan tafel kwam het stuk voor het eerst tot leven.
Elvera van Bentum, assistent kostuumontwerp, neemt de maten op van acteur Pascal van der Aa. Foto: Koen Timmerman
Nieborg heeft Pascal van der Aa, die in de voorstelling de oude koning Polixenes speelt, uitgekozen voor de foto. Het is de bedoeling dat hij een 5-jarig meisje uit het dorp met een Ciske de Rat-pet op het hoofd omarmt. ,,Het is geen beeld uit de voorstelling zelf”, zegt hij. ,,Het gaat me om de sfeer. Ik twijfel nog of er sneeuw bij moet.”
Alternatief voor het jonge fotomodel
In de voorstelling wordt een paar keer teruggegaan in de tijd. ,,Daarbij wil ik ook schakelen van kleur naar zwart-wit”, vertelt Nieborg. ,,Hoe weet ik nog niet. Ik ken geen voorbeelden. Flashbacks is toch meer iets van films.” Ondertussen lukt het niet met de foto. Na ruim een uur is het jonge fotomodel moe en verveeld.
,,Kinderen, dieren en boten zijn op toneel altijd een ramp”, constateert Nieborg grinnikend. ,,We hebben wel eens 5 uur over de foto gedaan”, vertelt Ineke Bron. Ze is productieleider en al 33 jaar verbonden aan de toneelvereniging. Ze regelt alles wat geregeld moet worden, ook vandaag. ,,Mij krijgen ze niet weg.”
Nieborg overlegt met grimeur Tamara Nieskens, grafisch ontwerper Paulien Schutten en Bron. Een aantal alternatieven passeert de revue, zoals Freek, de 9-jarige zoon van acteur Anne Peter van Muijen. Nieborg belt hem op. Goed nieuws: ,,Ze zijn in Roden schoenen kopen, maar komen daarna naar Diever.”
Als Freek met zijn ouders is gearriveerd, gaat het snel. De jongen pikt alle aanwijzingen meteen op. Zijn vader en moeder kijken glimlachend toe. ,,Freek zit sinds kort bij het jeugdtoneel in Diever”, vertelt zijn vader, die opgroeide in Dwingeloo. Hij deed in 1996 ook al mee aan Winteravondsprookje. ,,Mijn vader en moeder speelden destijds ook mee.”
Ze wonen nu in Peize, maar de familietraditie wordt voortgezet. ,,Mag ik, als ze klaar zijn, de folders met de foto uitdelen op school”, vraagt Freek als de klus geklaard is. ,,Natuurlijk”, zegt Nieborg.
,,Zo, daar zijn we weer”, zegt Gosse Eefting bij binnenkomst. ,,Thuiskomen”, antwoordt Bert Weijers, die een kop koffie inschenkt. ,,Goh, wat heb ik me verveeld de afgelopen periode.” Een tiental acteurs neemt plaats aan de lange rij tafels in het Shakespearehuis. Vanavond is de eerste repetitie van Wintersprookje. Trees Kerstholt, 86 jaar jong, is de souffleuse van dienst. ,,We zijn met vieren en wisselen elkaar af”, vertelt ze.
De afgelopen vijf weken hebben de acteurs hun teksten ingestudeerd. ,,Laten we beginnen”, zegt Jack Nieborg. ,,Blok 8.” Het script van Wintersprookje is opgedeeld in 25 repetitieblokken, waarvan er vanavond 10 in tamelijk willekeurige volgorde voorbijkomen. De indeling is zo praktisch als mogelijk is, zodat niet iedereen elke avond hoeft te komen.
Souffleuse Trees Kerstholt grijpt in tijdens een repetitie in het Shakespearehuis. Foto: Koen Timmerman
Er wordt uit het hoofd gerepeteerd. ,,Complimenten jongens”, zegt de regisseur als het eerste blokje erop zit. ,,Jullie kunnen naar boven, een kostuum uitzoeken.” Er wordt heel veel gelachen in Diever, ook om de fouten die gemaakt worden. En de regisseur lacht het hardst van iedereen.
,,Zullen we het nog een keer doen, los van de tafel”, vraagt Nieborg. Het is een zinnetje dat vaak terugkomt bij de repetities binnen. De acteurs zoeken de ruimte naast de tafel op, waar de scène een paar keer voor het eerst gespeeld wordt.
‘Iets minder toneel graag’
Er ontstaat discussie over hoe Iris Kasimier, die koningin Hermione speelt, moet worden weggebracht als ze gevangen wordt genomen. ,,Misschien moet jij zelf de regie nemen, Iris”, zegt Nieborg. ,,Het is heel uitzonderlijk dat een koningin wordt afgevoerd. En Bert, iets minder toneel.”
Acteurs die kleinere rollen hebben, hoeven er niet de hele avond bij te zijn. Ook nu druppelen er mensen later binnen. Er wordt drie avonden per week gerepeteerd. ,,Ik ben er elke avond en zie elke week het hele stuk voorbijkomen”, vertelt Nieborg. ,,Het is nu nog heel brokkelig. Als een scène goed gaat, kort ik de repetitietijd in en pas ik het schema aan.”
Het script van 'Wintersprookje'. Foto: Koen Timmerman
De hoofdrolspelers zijn er vaker bij. Floris Albrecht, die koning Leontes speelt, reist deze maand twee avonden per week van zijn woonplaats Meppel naar Diever. ,,Hoe spreek je die namen eigenlijk uit”, vraagt hij zich af. ,,Antigones, Palamedes, Polixenes: waar ligt de klemtoon?” Albrecht, die in zijn bewegingen en mimiek aan John Cleese doet denken, speelde al veel hoofdrollen in Diever. ,,Zeg het maar, jíj bent de koning”, grapt Bert Wijers, die Antigones speelt.
Femicide: de koning die zijn vrouw doodt
Femicide is een thema in Wintersprookje, waarin koning Leontes denkt dat hij zijn vrouw heeft vermoord. ,,Ga eens goed ruziemaken, Floris en Iris”, zegt Nieborg. ,,We moeten de scherpte zoeken van het conflict. Dit soort zaken gebeuren in alle man-vrouwverhoudingen en het kan leiden tot verschrikkelijke dingen. Ik kom uit Winsum waar vorige week een meisje is vermoord. Hoe klein begint zoiets?”
Er zitten zo’n 30 mensen in het Shakespearehuis. Op de tafels staan koffie, thee en koekjes. Vanavond is de laatste repetitie binnen, waarbij voor het eerst het stuk in zijn geheel voorbij komt, in de goede volgorde. De afgelopen weken is flink geschaafd aan de tekstblokken, de manier waarop de acteurs opkomen, de voordracht, het looptempo, de sfeer van de scènes.
,,We spelen rond de tafel en de anderen zijn het publiek”, zegt Jack Nieborg. Meteen aan het begin breekt souffleuse Trees Kerstholt in: ,,Jij had al ‘hallo’ moeten zeggen, Siebren. En Floris, jij ook.” Siebren de van der Schueren, die twee grote rollen heeft in Wintersprookje, kijkt verbaasd. Jack Nieborg schiet in de lach. ,,Pak ze Trees!”
Floris Albrecht tijdens de doorloop in het Shakespearehuis in april. Foto: Koen Timmerman
Over twee dagen wordt voor het eerst buiten gerepeteerd, in het openluchttheater waar ook de voorstellingen plaatsvinden. De afgelopen weken hebben decorontwerper Janco van Barneveld en de verschillende ploegen vrijwilligers hard gewerkt. ,,Het wordt een grote vlakte met vloerbedekking van Ikea”, vertelt Nieborg. ,,Het decor blijft verder leeg. Alle acteurs krijgen wel een stoel.”
Dick van Veen, die De Tijd speelt in Wintersprookje, pakt af en toe zijn tekst erbij. Hij speelt nóg een hoofdrol, in een ander toneelstuk: Gebed zonder end, dat zaterdag in première gaat. ,,Het is een beetje veel momenteel”, constateert hij in de pauze. Maar teksten door elkaar halen gebeurt niet zo snel, vertelt de emeritus predikant uit Assen. ,,Door de context komt de goede tekst vanzelf.”
Audities voor de acteurs van buiten
Van Veen, die sinds 2006 veel hoofdrollen in Diever speelde, was eigenlijk niet van plan om mee te doen aan de zomerproductie van dit jaar. ,,Maar als Jack je vraagt, zeg je geen nee. Het wordt een drukke zomer, want ik had al veel diensten aangenomen.” De normale procedure is dat wie mee wil doen zich opgeeft. ,,Soms weet ik al wie ik wil hebben”, zegt Nieborg. ,,Die vraag ik dan: ‘Ben je van plan je op te geven?’”
Jack Nieborg legt uit hoe hij het wil hebben, tijdens een repetitie binnen. Foto: Koen Timmerman
Voor acteurs die geen lid zijn in Diever worden audities gehouden. ,,Er zijn altijd mensen van buiten die mee willen doen”, vertelt de regisseur. Vaak zijn er meer kandidaatacteurs dan rollen. ,,Dit jaar had ik voor tien mensen geen plek”, vertelt Nieborg. ,,De afspraak is: de kwaliteit van de voorstelling staat voorop.”
Je moet een groepsdier zijn om mee te doen in Diever, zegt de artistiek leider. ,,Er is geen ruimte voor divagedrag of sterallures. En wat ook heel fijn is: over de tekstkennis en repetitietrouw hoef ik me amper druk te maken. Dat is de clubcultuur.”
Aan het eind van de avond is de stemming in het Shakespearehuis opperbest. Er wordt druk nagepraat. De regisseur is tevreden. ,,In zo’n doorloop zie je de lange lijnen”, zegt hij. ,,Dat is ook belangrijk voor de spelers. Tot nu toe zijn ze alleen fragmentarisch bezig geweest.”
Kou, regen en muggen die de spelers kwellen
Het is 5 graden en het miezert in Diever. ,,We hebben dit jaar al meer regen gehad dan vorig jaar het hele seizoen”, zegt Henk Rijke, die voor elke repetitie vanuit Apeldoorn naar Diever komt. Hij speelt Palamedes in Wintersprookje, een gezagsdrager van koning Leontes op Sicilië. ,,Ik wilde al acht jaar meedoen in Diever. Vorig jaar is het eindelijk gelukt.”
De oud-militair geniet zichtbaar, weer of geen weer. En het is vooral dat laatste. ,,Mijn script met aantekeningen is aan het eind van de avond vaak een pak papier-maché”, vertelt Jack Nieborg. En als het niet koud en nat is, zijn er wel muggen die de spelers kwellen.
Drie weken wordt er nu gerepeteerd in het bostheater. Vanavond worden voor het eerst kostuums gepast. Margot van der Kamp ontvangt spelers in het atelier, op de bovenverdieping van het Shakespearehuis. De ruimte staat vol naaimachines, lockers, strijkplanken, stoffen en ander naaigerei. Op verschillende plekken liggen stapeltjes kleding, met papiertjes erbij voor wie ze bestemd zijn.
Jack Nieborg geeft aanwijzingen aan Iris Kasimier en Siebren de van der Schueren. Foto: Koen Timmerman
In het bostheater staart een groepje mannen naar het toneel. ,,Hoe houden we in vredesnaam het tapijt schoon”, vragen ze zich af. Met de hogedrukspuit en de bladblazer komt alle troep op de tribunes terecht. En de waterstofzuiger werkt niet. ,,En dan krijgen we in juni nog de kevers die massaal uit de bomen vallen”, zegt Janco van Barneveld.
De decorbouwer is in de eerste weken buiten nadrukkelijk aanwezig. Het decor mag dan leeg zijn, stoelen en andere attributen spelen een belangrijke rol in Wintersprookje. ,,Bij stilstaande momenten moeten we kijken of we formaties kunnen maken met de stoelen”, zegt Van Barneveld bij een van de eerste buitenrepetities.
‘Die stukken van Broekema duurden eeuwig’
Op zijn advies wordt het neerzetten van de stoelen strakgetrokken. ,,En zet ze overdreven hard neer, zodat je één bonk hoort”, zegt hij. ,,Daar wordt het heel krachtig door.” Nieborg knikt. ,,Zodat er orde uit chaos ontstaat.” Bij de eerste keer dat de bonk geprobeerd wordt, breekt prompt een stoelpoot af.
Janco van Barneveld schikt de bloemen op de grafkist, die later zou worden vervangen door een echte. Foto: Koen Timmerman
Het eerste uur worden danspasjes gerepeteerd, onder leiding van choreograaf Marten Boonstra. Op de tribune kijkt Trees Kerstholt toe, ook al heeft ze geen dienst vanavond. ,,De laatste repetitie voor de meivakantie wil ik niet missen.” Ze draagt een regencape. ,,Ik ben al sinds 1968 bij het toneel. Tot 1999 heb ik meegespeeld. Daarna ben ik gaan souffleren.”
Dokter Broekema wist je destijds te vinden, vertelt ze. ,,Zeker als je jong was en er leuk uitzag. Ik was zwanger en kwam bij hem in de praktijk. ‘Ik kan helemaal niet spelen’, zei ik nog. ‘Geen probleem’, zei hij. Er was geen ontkomen aan. Ik heb in 1986 in Winteravondsprookje meegedaan, in de regie van Broekema. Dat kun je niet vergelijken met nu. Broekema schrapte niks. Die stukken duurden eeuwen bij hem.”
Het is de natste avond tot nu toe en steenkoud. ,,Wat heb ik toch een leuke hobby”, lacht Gosse Eefting, nat van de regen en verkleumd van de kou, aan het eind van de avond. Trees haalt haar schouders op. ,,Ik vind de repetities buiten veel leuker dan binnen. Vanavond wel met een kruik naar bed. Anders worden mijn benen en voeten niet meer warm.”
Nog drie weken tot de eerste try-out. Vandaag is de eerste van twee repetitiedagen. Henk Rijke zit in zak en as. ,,Ik heb twee weken geleden de achtervolgingsscène op hoge schoenen gedaan”, vertelt hij. ,,Na afloop kreeg ik last van mijn achillespees en dat werd steeds erger. Zes weken, zegt mijn fysiotherapeut. Nog tien weken tot de première.”
Niet achter het zoontje van de koning aanrennen
Jack Nieborg had diezelfde avond de oudere mannen van zijn ensemble nog op het hart gedrukt om op te passen bij het rennen achter Mamillius aan, het zoontje van de koning. ,,Jongens, als het niet gaat, wel zeggen”, had hij gezegd. ,,Niet stoer doen. Ik zou het trouwens wel kunnen.” Waarna de zoveelste schaterlach van de regisseur door het bostheater schalde.
De geblesseerde Henk Rijke in gesprek met zijn vervanger Joost de Ruiter. Foto: Koen Timmerman
Joost de Ruiter vervangt Rijke de komende tijd. Hij komt uit de jeugdafdeling in Diever en is al vaker ingevallen. Rijke worstelt zichtbaar met zijn blessure, ook emotioneel. ,,Vorig jaar ben ik drie voorstellingen voor het eind van het podium naar beneden gelazerd: arm gebroken. En nu dit. Het wordt een beetje sneu.”
Woensdagmiddag stuurde de regisseur een mail rond met flinke inkortingen in vijf tekstblokken na de pauze. ,,Er gebeurt veel in de voorstelling en hier zat een dipje”, zegt Nieborg. Schrappen hoort bij het maakproces, maar voor de acteurs is het even slikken. ,,Soms geeft het gedoe. Ik ben wel eens beschuldigd van karaktermoord.”
De grimegroep is vandaag voor het eerst aanwezig om te oefenen. Jolanda Slager, hoofd grime, legt uit hoe het kapsel van actrice Inge Wijers moet worden vormgegeven. ,,We zijn om half 10 begonnen met het doorspreken van het grimeschema”, vertelt Hermien Vrielink, die al 30 jaar bij de toneelvereniging is betrokken. Haar man Berend is penningmeester en speelt mee in de voorstelling.
Een griepje heerst
In het bostheater wordt geoefend voor de slotscène, waarin een enorme kist opduikt. Janco van Barneveld heeft daarvoor onder het toneel een trap gebouwd naar een luik. Emma Wijers, die een kleine rol heeft in Wintersprookje, krijgt uitleg over hoe ze die moet bedienen. ,,Moet er niet iemand bij?”, vraagt Berend Vrielink zich af. ,,Het is best gevaarlijk.”
Jolanda Slager fatsoeneert de pruik van Karin Biemolt in de grimeruimte. Hermien Vrielink kijkt toe. Foto: Koen Timmerman
Na een gezamenlijke maaltijd in het Shakespearehuis volgt ’s avonds een doorloop van het hele stuk. Eddy Huisman, de vaste filmer in Diever, neemt de voorstelling in zijn geheel op. ,,Vorig jaar hebben we dat voor het eerst gedaan”, vertelt hij. ,,Dat is goed bevallen. Zo kan Jack nog eens rustig bepaalde dingen terugkijken.”
Jack Nieborg zit aan tafel in het Shakespearehuis. Zijn stem verraadt de restanten van een griepje. ,,Ik ben drie dagen ziek geweest.” Hij is niet de enige. Ook enkele acteurs kampten met de griep. De weerstand is door de buitenrepetities aangetast. ,,Ik kan me niet herinneren ooit zo’n lange periode met slecht weer te hebben gehad in Diever.”
De nieuwe repetitiedag begint met een artistiek overleg in het hok van de kaartverkoop. Ineke Bron leidt de vergadering met strakke hand. ,,Het is een voorstelling met twee gezichten”, zegt Nieborg. ,,De tragedie van Floris in het eerste deel zit wel goed, qua sfeer in en spanning. Het tweede deel is een komedie, met het schapenfeest. Dat gaan we pas in de vingers krijgen met publiek erbij.”
Vanavond is de eerste doorloop met grime en kostuums. ,,Het omkleden moet zoveel mogelijk in de kleedkamers worden gedaan”, zegt Margot van der Kamp. ,,Er zijn gelukkig weinig heel snelle verkledingen. Alleen Emma moet snel van hofdame naar herderin, maar dat is geen ingewikkelde kleding. Vandaag gaan we mensen apart nemen om de puntjes op de i te zetten: sieraden, handschoenen, panty’s, bh’s.”
Van der Kamp maakt zich zorgen over het natte weer. ,,Het drogen van de kleding kan best een ding worden.” Jolanda Slager vertelt dat er bij de grime iemand is uitgevallen met oogproblemen. ,,Maar het rooster tot de zomervakantie is rond. De spelers moet wel duidelijk worden gemaakt dat ze bij een rolwisseling meteen naar de grime en de kostuums gaan.”
Tijdens de repetitiedag wordt de slotscène met de kist geoefend. Foto: Koen Timmerman
’s Middags wordt druk geoefend met het aanrollen van de kist voor de slotscène. ,,Let op die paal en de lichtbak”, waarschuwt Janco van Barneveld, als er wel erg wild met de kist wordt omgegaan. Gerard Conijn, een van de kistrollers, is met een elektrische boor in de weer. Nieborg grinnikt. ,,Dat geluid is mooi”, constateert hij.
Vanuit het Globetheater klinkt muziek: ‘Hee, haal je lach tevoorschijn, dan volgt de rest vanzelf.’ Er wordt gewekt aan het lied dat op het schaapscheerdersfeest wordt gezongen. Als later op de middag het feest in het bostheater wordt gerepeteerd, is Nieborg niet tevreden met de zang van de mannen. ,,Volgens mij is het vals. Kunnen jullie niet beter eenstemmig zingen?”
Ook Frans Planken, die de oude herder speelt, wordt gecorrigeerd: ,,Frans, kun je wat trotser zijn op je dochter? Nu lijkt het alsof je je hond uitlaat.” Gelach alom. ,,Allemaal positieve input, hè.”
Een berichtje van Jack Nieborg in de Wintersprookje-appgroep: hij wil de doodskist in de openingsscène omruilen voor een echte. Iemand met connecties? Een half uur later is het geregeld. ,,Via een kennis in de uitvaartbranche kwam ik in contact met Hoogland in Burgum”, vertelt Eke Born, die Cleomenes speelt. ,,‘Doe maar een paar vrijkaarten als vergoeding’, zeiden ze.”
De nieuwe doodskist staat voor de ingang van het theater. Vanavond is de tweede try-out voor publiek. ,,Er zit voor 5 uur lucht in die kist”, zegt Karin Biemholt, die zo meteen de kist in moet. ,,Ik heb het even opgezocht. Je weet maar nooit.” Gelach alom. ,,Mooi, dan kun je er dus ‘s middags al in”, constateren de acteurs die de kist dragen.
‘Kill your darlings’
Het aanrijden van de kist wordt geoefend. Nieborg heeft alweer iets gezien dat het beeld versterkt. ,,Eke, kun je Karin de bloemen geven nadat ze uit de kist is gestapt?” Voortdurend worden kleine details toegevoegd om de voorstelling sterker te maken. Of weggehaald.
Inge Wijers troost Frans Planken in de openingsscène van 'Wintersprookje'. Links Joost de Ruiter. Foto: Koen Timmerman
Een week geleden besloot Nieborg om 4 van de 64 pagina’s uit het script te schrappen, een complete scène. ,,Best wel balen”, zegt Leon van Esveld, die de jonge herder speelt in Wintersprookje. ,,Het is een van mijn twee grote scènes. Maar ja, kill your darlings.”
Nieborg begrijpt de teleurstelling. ,,Het is lullig, maar het is een scène die wat trekt en weinig toevoegt aan het verhaal.” Na de eerste try-out heeft de artistiek leider meer wijzigingen aangebracht. ,,De achtervolgingsscène is ingekort en we hebben deze week ook aan de pauze gewerkt. Er is een liedje geschrapt.”
Na de pauze dansen mensen uit het publiek mee met de spelers op het podium. Vooraf kunnen mensen zich daarvoor aanmelden. Twee uur voor de voorstelling begint, oefenen ze hun pasjes. ,,Het intrigeert me, dat publiek op toneel”, zegt Nieborg, terwijl hij aantekeningen maakt in zijn rode notitieboekje. ,,Daar wil ik in de toekomst meer mee doen.”
Niet meer besmettelijk
Hans Jansen geeft vandaag zijn eerste inleiding op Wintersprookje. ,,Goedenavond, ik begin met een wat ongemakkelijke mededeling”, verwelkomt hij het publiek in het Globetheater. ,,Ik heb kinkhoest. Ik ben niet besmettelijk meer. Maar het kan zijn dat ik midden in een zin stik. Daar is niks aan te doen, maar dan weet u het even.”
De try-out verloopt voorspoedig, al is hoofdrolspeler Floris Albrecht een paar keer zijn tekst kwijt. Al improviserend krijgt hij de lachers op zijn hand. De zaal reageert goed. De try-outperiode is een belangrijke fase in het ontwikkelingsproces. ‘Pingpongen met de zaal’ noemt Nieborg het. ,,Kijken welke grappen wel werken en welke niet. De voorstelling groeit heel snel in deze fase.”
Janco van Barneveld staat op een ladder in het bostheater. ,,Ik heb een zaag nodig”, meldt hij vanuit de hoogte. De vlaggetjes lopen vast in het frisse groen. Jack Nieborg kijkt grinnikend toe. ,,Elk jaar is er wel een decor-ding dat de aandacht blijft trekken. Dit keer zijn het de vlaggetjes.”
Over anderhalf uur begint een speciale voorstelling voor lezers van Dagblad van het Noorden. Een week geleden waren lezers van de Leeuwarder Courant al te gast. Nieborg: ,,Er zit een opbouw in de try-outs: de eerste week 1, de tweede 2, daarna 3 en nu 4. Daarna durf ik het wel aan om vier weken niks te doen.”
Het is de avond van Nederland-Engeland, de halve finale van het EK voetbal. Toch oogt het theater gevuld. ,,Er zijn 1000 kaarten verkocht en er zitten 650 mensen in de zaal”, vertelt Hermien Vrielink in de pauze. Ze is naast lid van de grimegroep ook betrokken bij de kaartverkoop. ,,Sommigen hebben omgeboekt. Anderen zijn niet gekomen.”
Na de pauze vindt er een groot schaapscheerdersfeest plaats op het podium in Diever. Foto: Koen Timmerman
De spelers die niet op het podium staan, kijken in het Shakespearehuis naar voetbal, samen met de drie vrouwen van de kostuumgroep die vanavond aanwezig zijn. ,,Nog steeds 1-0”, vraagt Anne Peter van Muijen. ,,Ja!” Voor veel acteurs bestaat zo’n avondje toneel uit wachten achter de coulissen. ,,Je ziet het stuk als acteur nooit helemaal”, vertelt Bert Wijers. Er wordt ook veel verkleed.
Siebren de van der Schueren en Anne Peter van Muijen rennen na een scène naar de kleedkamer. Ze moeten zich razendsnel omkleden voor de achtervolging van Mamillius. Siebrens pruik moet ook af. ,,En dat voor maximaal 15 seconden rennen. Margot was not amused toen ze hoorde dat Jack wilde dat wij mee rennen. Deze kleren hoeven we verder ook niet meer aan.”
Vrolijke chaos in het Shakespearehuis. De laatste try-out voor de zomerstop zit erop. Acteurs lopen half uitgekleed door de ruimte. Anderen zijn al omgekleed en kijken op hun telefoon. Zenders worden ingeleverd. In de grimeruimte wordt afgeschminkt. Het haar van De Tijd, Dick van Veen, wordt nog even bijgeknipt. ,,Ik moet er over vier weken wel een beetje netjes uitzien.”
‘Het zit er gewoon in’
Spelers nemen afscheid van elkaar en van de vrijwilligers. De meesten drinken buiten nog een drankje. ,,Ik doe nu even drie weken helemaal niks”, vertelt Floris Albrecht. ,,Pas in de laatste week oefen ik de tekst weer, in mijn hoofd. Als het nodig is pak ik het script erbij. Het zit er gewoon in. Raar hoe dat werkt, want drie weken na de laatste voorstelling ben ik al heel veel tekst kwijt.”
Regisseur Jack Nieborg kijkt tevreden rond. De voorstelling staat. ,,Ik overweeg nog om alle mannen een elektrische schroevendraaier te geven in de slotscène met de kist”, zegt hij. En misschien schiet hem tijdens de vakantie nog een idee te binnen. ,,Eddy heeft deze try-out opgenomen. Misschien ga ik hem nog bekijken.”
Shakespearetheater Diever in cijfers
De toneelvereniging in Diever heeft 367 leden (spelers en vrijwilligers), die 10 euro contributie per jaar betalen. Er zijn daarnaast 60 jeugdleden die 135 euro per jaar betalen en wekelijks les krijgen.
Bij Wintersprookje zijn zo’n 150 leden actief betrokken: acteurs, artistiek team, kostuumgroep, grime, techniek, decorbouw, gastmensen, verkeersregelaars, catering, kaartverkoop, bestuur.
De vereniging krijgt geen subsidie en draait financieel op contributies en kaartverkoop (kaartjes kosten tussen de 18 en 21 euro). Er zijn dit jaar in totaal 12 try-outs en 18 voorstellingen, met meer dan 25.000 bezoekers.
De totale repetitietijd van de spelers voor Wintersprookje is (tot nu toe) bijna 200 uur (inclusief try-outs, exclusief thuisstudie). Maandag 12 augustus wordt er voor het eerst weer gerepeteerd na vier weken zomerstop.
Het kernteam (artistiek leider Jack Nieborg, decorontwerper Janco van Barneveld en kostuumontwerper Margot van der Kamp) wordt betaald. De muzikanten, de inleider, lichtontwerper, componist, stemcoach, choreograaf en het hoofd grime krijgen een kleine vergoeding. Acteurs kunnen een reiskostenvergoeding aanvragen (maximaal 500 euro).
Het Shakespearehuis is gebouwd met Europees geld. Het Globetheater was een schenking van de provincie Drenthe. Momenteel wordt financiering gezocht voor een foyer voor de wintervoorstellingen (geraamde kosten: 400.000 euro), die volgend jaar gebouwd moet worden.
