Jan Veenstra uit Linde bezweert het gevaar met een vuurtje en een intieme Drentse dorpsroman

In de nieuwe roman van Jan Veenstra probeert de 72-jarige Han Verweij tot het ochtendgloren een vuurtje brandend te houden. Pokend in de vlammen vertelt hij mijmerend zijn levensverhaal. Hoe hij koster en schrijver werd. Hoe hij eerst zijn familie en daarna zijn grote liefde kwijtraakte. Waarom hij zijn jeugdvriend in Canada niet nareisde, maar voor een leven in de luwte van het dorp koos.

Vier jaar heeft Veenstra (Noordscheschut, 1951) aan De vaalrode vlieger gewerkt. Zijn vorige boek, Het heen en weer, dateert van 2017. Ging het toen om een verzameling columns die hij samen met Marga Kool heeft geschreven voor Dagblad van het Noorden, dit keer kan gesproken worden van zijn meest intieme en ambitieuze roman tot nu toe.

Een duidelijk plan vooraf had hij niet. Het moest met een vuurtje beginnen, dat was alles. ,,Ik ga achter de computer zitten en begin te typen”, vertelt Veenstra over zijn werkwijze. ,,Na tien, vijftien regels is dan de concentratie op gang en komt het verhaal dat zich in mij bevindt naar buiten. Een tekstverwerker is bij mij een tekstverwekker.”

Het decor, een fictief Drents dorp, werd welbewust gekozen. ,,Omdat zo’n dorp in mij zit en als schrijver daardoor beter past”, vertelt hij. ,,Omdat een dorp, afgezet tegen de vluchtigheid van een stad, bijzondere eigenschappen heeft. En omdat in een dorp dingen spelen die er niet meer zijn, maar het verdienen beschreven te worden.”

Welke dingen? Dingen die nostalgische gevoelens kunnen oproepen bij mensen die in de jaren vijftig, zestig en zeventig de veranderingen van het platteland hebben meegemaakt. Zoals de ons-kent-ons-mentaliteit in het café en de jongerensoos, het belang van de dorpsharmonie en het huishoudmagazijn, de impact van bluesmuziek, de functie van het plaatselijke nieuwsblad en wat het voor scholieren betekende om naar de mulo te gaan.

We mogen van een Drentse roman spreken, maar niet beweren dat zoiets beperkend zou zijn. ,,Veel elementen die aan Drenthe worden toeschreven, tref je ook in andere plaatsen, maar dan gelardeerd met andere eigenschappen, zodat het uniek lijkt”, nuanceert Veenstra. En dan nog: ,,Het is een heel Nederlandse eigenschap om te vinden dat literatuur zich vooral in een grootstedelijke omgeving moet afspelen.”

Hoofdpersoon Han is een Einzelgänger die aan de zijkant van het dorp woont, in een half door klimop overwoekerde woning. Ooit wilde hij er weg, maar de liefde kwam ertussen. Veel van wat Han doet, komt voort uit acties van anderen, vooral van sterke vrouwen. Han is een ventje van de lome pedaaltred, schrijft Veenstra. Als de langste dag begint, maakt hij het testament op van zijn leven.

In hoeverre hebben we te maken met een zelfportret? Er zitten ‘wel wat biografische elementen’ in zijn roman, zegt hij. ,,Ook ik hou ervan een beetje terzijde te staan. Ik vlieg er niet als een idioot in. De manier waarop de literatuur op mijn pad is gekomen, is vergelijkbaar met die van Han: op de mulo, via de schoolkrant. Ook ik ben door de leraar Nederlands uitgedaagd om teksten te schrijven voor De Grote Avond.”

Anders dan zijn hoofdpersoon ging de schrijver niet in het leger. Veenstra werd voor zijn vervangende dienstplicht naar het Rijksarchief in Groningen gestuurd. De stad beviel. Hij bleef er hangen en kreeg werk als sociaal therapeutisch medewerker bij de Van Mesdagkliniek – zie daarvoor zijn roman Here weg (2012).

Later ging hij aan de slag als voorlichter bij de gemeente Groningen en verschillende energiebedrijven. ,,Ik had misschien nog steeds in Groningen gewoond als ik Marga niet was tegengekomen. De liefde bracht mij terug naar Drenthe.”

Tegenwoordig woont hij in Linde. Als hij niet schrijft voor zichzelf en theatergezelschappen (o.a. Mina Koes), trekt hij samen met Marga en de nimmer stilzittende troubadour Egbert Meijers door de provincie met de Babyboomerblues. Sinds een paar jaar bestieren Veenstra & Kool daarnaast een eigen cultuurpodium, de Theaterschuur.

,,Omdat we voortdurend op pad waren, ontstond de gedachte om mensen naar ons toe te halen, naar een eigen theatertje, een beetje op de manier van Paul van Vliet in Den Haag”, vertelt hij. Het liep anders. ,,We gaan nog steeds op pad en moeten nu steeds de hele bliksemse boel in- en uitladen om optredens in zaaltjes en in de eigen schuur mogelijk te maken. We zijn gepensioneerd. Het idee was dit erbij te doen, maar lijkt het potdorie op fulltime werk.”

Terug naar De vaalrode vlieger, boven alles een roman over vergankelijkheid en de eindigheid. Hoezeer hoofdpersoon Han ook in de vlammen van zijn vuurtje staart en mijmerend probeert samen te vallen met zijn omgeving, wat hij vooral doet is treuren om het verlies van zijn grote liefde. Anna Wolters heet ze in de roman.

Na de novelle Zangeres van zulver (1989) en de roman De zomer van ’59 (2007) is het de zoveelste keer dat het thema in zijn werk opduikt. ,,Het overkomt me. Het dient zich aan”, zegt hij. ,,Het kan niet anders dan dat het een bezwering is, een in mijn hoofd rondcirkelende angst die een uitweg zoekt. In de hoop dat als je het opschrijft het reële gevaar zolang mogelijk wordt uitgesteld.”