Tetdy (54) blaast De Smederij in Sappemeer nieuw leven in met Werkman en Heine. 'Ik wil hier iedereen de ruimte geven en de drempel laag houden'

Het donkere plafond is gewit en een aantal semi-transparante vensters zijn vervangen door helder glas, zodat er meer licht binnenkomt. Het zijn enkele ingrepen die De Smederij al meteen een frisse aanblik geven. De voormalige smidse in Sappemeer met de opvallende ‘kerkramen’ was de afgelopen decennia al een galerie, gericht op amateurkunst.

De nieuwe eigenaar wil het breder trekken: ,,Naast tentoonstellingen bijvoorbeeld ook lezingen, muziek, een filmavond of een boekpresentatie. Er is ruimte voor meer activiteiten. Daarom noem ik het geen galerie, maar Kunstruimte De Smederij’’, legt Tetdy Stol uit, die vertelt dat het pand inmiddels ook al als vergaderruimte gebruikt is, en dat er binnenkort een seminar gehouden wordt.

Tetdy Stol (1970, Ten Boer) is opgeleid tot jurist, heeft een achtergrond in de advocatuur en is dertien jaar docent geweest aan de Hanzehogeschool. Daarnaast heeft de kunst haar altijd getrokken. Ze maakt zowel beelden als schilderijen en grafisch werk, en geeft ook workshops in die verschillende technieken. ,,Ik heb eigenlijk nooit kunnen kiezen’’, vertelt ze lachend. ,,Ondertussen heb ik altijd naar een combinatie gezocht van mijn juridische werk en de beeldende kunst.’’

Toen ze eens hoorde dat het Grafisch Museum in Groningen (GRID) vrijwilligers zocht voor rondleidingen en workshops, vielen er dingen op hun plek voor Stol, met haar ervaringen in kunst en onderwijs. ,,Je kon daar bezig in het ‘Werkman Atelier’: daar stonden zíjn drukpersen; daar lagen zíjn rollers, zíjn inkten en zíjn letterblokken. Fantastisch. Je kon daar werken met zijn materialen en technieken.’’

Het GRID is echter al bijna twee jaar ‘dakloos’, sinds het museum uit het pand aan de Sint Jansstraat moest. Stol mist de plek enorm: ,,De geur van de inkten al, zodra je binnenkomt; de mensen die langskomen, en die je vertellen over lettertypes die je tegenwoordig zo uit de computer haalt, maar die al heel oud zijn. Maar het is vooral jammer, dat er nu geen plek is waar de nalatenschap centraal staat van zo’n belangrijke kunstenaar als Werkman.’’

De vorige eigenaar van De Smederij, zorginstelling Nieuw Woelwijck, wilde het pand afstoten. Coördinator en kunstenaar Jos Boerjan polste onder meer Tetdy Stol, of zij geen belangstelling had voor het gebouw. Ze zag mogelijkheden om haar ervaringen in de kunstwereld verder uit te breiden. Zo was ze bijvoorbeeld ook vijf jaar actief in het bestuur van galerie Noord in Groningen.

,,Met Kunstruimte De Smederij wil ik weer meer reuring brengen in dit stukje van Sappemeer.’’ Daar is al een aardig begin mee gemaakt. Afgelopen zomer is het pand zoveel mogelijk opgeknapt, om in september open te kunnen. ,,Toen kwam de Tocht om de Noord (jaarlijkse wandelroute; red.) hier langs, en ik wilde die route door het pand heen laten lopen. Ik had alle kunstenaars in de regio opgeroepen om een kunstwerk aan te leveren. Toen was hier een mooie presentatie met 34 deelnemers – zowel professionals als amateurs. Want ik wil hier iedereen de ruimte geven en de drempel laag houden.’’

Dat heeft veel positieve reacties opgeleverd. ,,Sommigen kwamen hier zelfs voor het eerst en ontdekten zo iets nieuws in hun eigen buurt.’’

Dat in de tweede tentoonstelling meteen haar eigen kunst centraal staat, is eigenlijk een soort noodgreep. Ze was zó druk bezig geweest om De Smederij op tijd af te krijgen voor die Tocht om de Noord, dat ze nog niet had nagedacht over een vervolg. ,,Het is absoluut niet de bedoeling, dat dit ‘mijn winkeltje’ wordt. Maar dit project rond de gedichten van Heinrich Heine lag toch al te wachten op een moment om gepresenteerd te worden.’’

Het begon met een collega van de Hanzehogeschool, Aldert Jan van Dijk, die bevangen is door de poëzie van de Duitser Heinrich Heine (1797-1856) en die diens gedichten op zijn eigen manier ging vertalen. Toen Van Dijk Stol daar eens over vertelde, kwam de mogelijkheid van illustraties ter sprake. ,,We vonden de sfeer van Werkmans druksels er wel bij passen. Telkens nam ik een gedicht mee naar het Grafisch Museum. Dan las ik het door en ging ik bedenken wat voor afbeelding daar bij kon. Pik je er één zin uit, of een deel van de tekst, waarmee je het hele gedicht in één beeld vat? Al doende deed ik ook ervaringen op met Werkmans technieken.’’

Sommige prenten liggen dichtbij de druksels van Werkman, zoals we die bijvoorbeeld kennen van de Chassidische Legenden: silhouetten in landschapsvlakken in primaire en secundaire kleuren. Of letterblokken die Werkman vanwege hun vorm gebruikte. In andere werken koos Stol haar eigen weg met bijvoorbeeld veel details. ,,Het hoefde ook niet precies zoals Werkman dat deed. Ik wilde het ook laten passen bij de gedichten.’’

In totaal zijn er zestig illustraties gemaakt, die nu bijna allemaal te zien zijn in De Smederij. Sinds het GRID dicht is, kan Stol hiermee niet meer verder. ,,Het is met name nogal moeilijk om aan de drukinkten te komen, die het zo specifiek ‘Werkman’ maken. Maar dit project vormt zo ook al een afgerond geheel.’’

Er is een eerste boekje verschenen met twintig vertaalde gedichten en illustraties. Van Dijk zal daar zondag een aantal van voordragen. ,,Heine werd indertijd gezien als een rebelse dichter. Zijn werk gaat over vriendschap, verloren liefdes, politiek, dood – eigenlijk komt het hele leven voorbij, met de nodige zelfspot en ironie. Dat spreekt mij er zo in aan.’’