M.C. Escher, 'Hand met spiegelende bol', een 'zelfportret' uit 1935 van M.C. Escher. Deze litho hoort niet bij de geveilde werken. Beeld: The M.C. Escher Company
In 2023 is het 125 jaar geleden dat M.C. Escher in Leeuwarden werd geboren. De belangstelling voor deze graficus met zijn optische illusies en onmogelijke architectuur groeit nog steeds wereldwijd. Enkele musea schenken uitgebreid aandacht aan dit jubileumjaar.
Japanse toeristen bellen voordat ze naar Nederland komen naar Escher in Het Paleis in Den Haag. Want ze willen zéker weten dat ze het werk van M.C. Escher kunnen gaan zien, zo maakte Judith Kadee al mee. Zij is conservator van Het Paleis, dat volledig gewijd is aan het oeuvre van Escher. Kadee zag de bezoekersaantallen van dit museum in bijna tien jaar tijd oplopen van 100.000 naar 176.000. ,,Ze komen overal vandaan: van Duitsland en Japan tot Amerika. Zestig procent van onze bezoekers komt uit het buitenland.’’
Sterrenstatus in de Verenigde Staten
Maurits Cornelis Escher (1898-1972) is inmiddels een halve eeuw geleden overleden. Sindsdien is de belangstelling voor zijn prenten alleen maar toegenomen. Ook de waarde van zijn kunstwerken blijft stijgen. Dit komt met name door enkele fanatieke verzamelaars in de Verenigde Staten, die de prijzen verder opdrijven. Vorig jaar was in een televisie-uitzending van Tussen Kunst en Kitsch te zien, hoe twee prenten van Escher samen werden getaxeerd op 100.000 euro – een van de hoogste bedragen die ooit in het tv-programma voorbij kwamen.
,,Met name in de Verenigde Staten heeft hij een soort sterrenstatus’’, vertelt Kadee over de kunstenaar. ,,De kracht van Escher is dat hij een breed publiek weet aan te spreken. Ook mensen die anders nooit naar een museum gaan. Onze bezoekers komen uit alle lagen van de maatschappij.’’
Geboren in Leeuwardens paleis
Escher is geboren in Leeuwarden aan de Grote Kerkstraat, in het voormalige paleis van prinses Maria Louise van Hessen-Kassel. Tegenwoordig is daar het Keramiekmuseum Princessehof in gevestigd, met in de kelder een ruimte waar permanent een expositie is over M.C. Escher.
Rond zijn vijfde levensjaar verhuist de familie Escher naar Arnhem, waar de jonge Maurits verder opgroeit. Een studie volgt hij aan de School voor Bouwkunde en Sierende Kunsten in Haarlem. Daar krijgt hij les van Samuel Jessurun de Mesquita. Deze graficus is onder de indruk van Eschers grafische werk en stimuleert hem díe richting op te gaan. De Mesquita maakt onder meer portretten en voorstellingen met dieren. Hij werkt in een eenvoudige stijl met strakke en sierlijke vormen. Deze krachtige en gestileerde aanpak moet de jonge Escher zeker beïnvloed hebben.
In Keramiekmuseum Princessehof is permanent een tentoonstelling ingericht over een van de beroemdste bewoners van dit pand. In deze kleine expositie leert de bezoeker de jonge Maurits kennen aan de hand van foto’s, filmfragmenten en voorwerpen. De kunstenaar Leon Keer vulde in de wanden van de ruimte met een duizelingwekkende muurschildering, geïnspireerd op het bekende werk ‘Hol en Bol’ van M.C. Escher.
Geïnspireerd door Zuid-Europa
Diens vroege werk is nog traditioneel te noemen. Escher maakt onder meer houtsneden van personen, landschappen, stadsgezichten en Bijbelscènes. Hij reist veel door Zuid-Europa en woont vanaf 1924 ruim tien jaar in Rome. Hij raakt geïnspireerd door de natuur en de stadjes in Italië en Spanje en gaat steeds meer experimenteren met de architectuur en het perspectief.
Belangrijk zijn de bezoeken aan het Alhambra in Granada en de Mezquita in Córdoba. In de architectuur en in tegelpatronen aan de muren ziet Escher wiskundige principes in het platte vlak, die de basis leggen voor zijn vormenonderzoeken en metamorfoses. Daarin grijpen bijvoorbeeld vormen van dieren precies in elkaar of veranderen ze naar andere wezens. De prenten worden steeds fantasierijker, terwijl Escher speelt met perspectief en illusie. Langzaam verandert zijn fascinatie voor ‘landscapes’ naar ‘mindscapes’.
Escher 125 concentreert zich voornamelijk in Den Haag
In dit jubileumjaar toont Het Paleis vanaf 18 februari in de dubbeltentoonstelling De ontdekker van Escher het werk van Samuel de Mesquita. Dit gaat niet alleen over de verhouding meester-leerling, maar vooral ook over de persoonlijke vriendschap die de twee kunstenaars hadden. Tegelijkertijd opent in Kunstmuseum Den Haag Andere wereld. Hier worden Eschers beroemde prenten gecombineerd met de spectaculaire vormgeving van het Belgische kunstenaarsduo Gijs Van Vaerenbergh. Zij vullen de museumzalen met installaties, die refereren aan de (on)mogelijke voorstellingen van Escher, zodat zijn werk ook ruimtelijk te beleven is.
In het najaar toont Het Paleis met Net als Escher een grote groep hedendaagse kunstenaars en ontwerpers, die laten zien dat de belangrijke thema’s bij Escher – zoals illusie, metamorfose, oneindigheid, spiegeling en herhaling – nog steeds alom aanwezig zijn.
Tentoonstellingen Escher 125
-T/m 12 februari ‘Escher: Eeuwigheid en oneindigheid’ - volg Eschers ontwikkeling als kunstenaar.
-18 februari t/m 1 oktober ‘De ontdekker van Escher: Samuel Jessurun de Mesquita’ - Escher met zijn leermeester en vriend.
-3 november t/m 24 maart 2024 ‘Net als Escher’ - hedendaagse kunstenaars reflecteren op Escher.
-18 februari t/m 10 september ‘Andere wereld’ - beleef Escher als nooit tevoren in de ruimtelijke installaties van Gijs Van Vaerenbergh.
-T/m 5 maart ‘Piranesi op papier’ (een van de inspiratiebronnen van Escher)
