‘You can’t be what you can’t see’ (Je kunt niet zijn wat je niet kunt zien). Een bekende uitdrukking waarbij het gebrek aan rolmodellen een groot obstakel vormt. Al geldt dat niet voor Eefje.
Eefje is 8. De dochter van mijn vriendin komt een weekend bij mij logeren. Zij wil later drumster, biologe of minister-presidente worden. Behoud van natuur en dierenwelzijn staat hoog op haar lijstje, inmiddels eet ze liever geen vlees meer. Aan tafel confronteert ze haar moeder: „Als jullie zo nodig dieren willen eten, waarom doen we dat niet alleen in het weekend?” Tegen mij vertelt ze trots dat ze de eerste vrouwelijke minister-president zal worden. Al die vrouwelijke rolmodellen die ze in haar boek Bedtijdverhalen voor rebelse meisjes vond, hebben op hun eigen rebelse manier de wereld veranderd – als schrijfster, piraat of wiskundige.
Ridders
Afgelopen week kreeg ik de vraag of ik een bekend jeugdboek wilde bewerken naar een theaterstuk. Een echt ridderverhaal. De personages in het boek zijn voornamelijk witte jongens en mannen. Meiden werden nou eenmaal niet tot ridder geslagen. Op mijn vraag of ik de sekse of de culturele achtergrond van de personages mocht aanpassen, kwam het antwoord: „Zo ging dat niet. Dat is wijziging van historische feiten.” Zo is er veel kritiek op de Netflixserie Vikings, waarin een hoop vrouwen de boel leiden, en daarbij ook met gemak mannen verslaan op het slagveld. Zo ging dat niet. Kun je historische feiten veranderen in hedendaagse media? Het is wel een kans om scheefgroei uit het verleden recht te zetten.
Zwarte zeemeermin
We moeten onderscheid maken tussen fictie en non-fictie. Documentaires, lesmateriaal en naslagwerken. Ja, daar ga ik niet aan zitten morrelen. Maar fictie dient een heel ander doel. Het is entertainment, prikkelt onze fantasie, leert ons de verbeelding op te rekken. Het onmogelijke mogelijk maken. Nieuwe situaties scheppen, waardoor elke lezer of kijker zich gerepresenteerd voelt. Maar zelfs in fictie stuit dat nog altijd op de nodige weerstand. Dat zagen we al bij de zwarte zeemeermin, of de serie Bridgerton. Al ging dat meer over vasthouden aan tradities en het onvermogen los te laten wat we kennen.
Niet op orde
Inclusie van minderheden in leiderschap, professionele sport, beleid en besluitvorming begint bij het je voor te kunnen stellen dat het mogelijk is. In sommige gevallen zorgen racisme en andere vormen van discriminatie ervoor dat de representatie van rolmodellen niet op orde is. Hoe kunnen we bijvoorbeeld jonge meiden aanmoedigen om mogelijkheden voor zichzelf te zien op plekken waar er nog geen vrouwen zijn.
Het mooie aan fictie is dat we generaties een nieuw canvas kunnen bieden waarin alles mogelijk is, waarin ook zíj mogelijk zijn, daar begint het. Tegenover de gedachte: ‘Zo ging dat niet, zo is dat nooit gegaan’. Dat leer je maar bij geschiedenis. „Je kan het wèl zijn, want het is zichtbaar.” Dat moeten we leren in het echte leven. Ik stem in ieder geval op Eefje.
