'Olga met de Kat' staat in letters in 'Turks Fruit' en als beeld langs de Paterswoldseweg in Groningen. Het kostte een eendje het leven | Op z'n plek, deel 1
'Olga met de kat' van Jan Wolkers, sinds 1960 in Groningen. Foto: Nienke Maat
Negen jaar voordat Olga als personage opdook in de roman Turks Fruit, had deze creatie van Jan Wolkers al een plek in Groningen. Als beeld. Olga met de kat, ook wel Vrouw met kat genoemd, staat sinds 8 september 1960 op de hoek van de Paterswoldseweg en de Laan van de Vrede.
Wie in zuidelijke richting onder het viaduct van de ringweg door is gefietst, ziet het beeld aan de linkerkant staan. Olga, die met sokkel erbij rond twee meter groot is, is geposteerd op een sukkelend, hobbelig grasveld van dertig bij tien meter. De gemeente heeft er jarenlang nauwelijks aandacht aan besteed. Soms stond Olga tot haar middel in het tijden niet gemaaide gras.
Olga verdient een beter lot
Dat gras is nu weliswaar korter, maar nog altijd is de plaquette met de titel van het beeld en de naam van de maker nauwelijks zichtbaar, verscholen achter de grassprieten, op de achterzijde van de sokkel aangebracht. Olga met de kat is een prachtig sculptuur. Olga heeft deze verwaarlozing niet verdiend.
Het beeld belandde niet toevallig op deze locatie. Het was een geschenk aan Groningen van het Bouwfonds Nederlandse Gemeenten, om zo de tienduizendste naoorlogse woning te vieren. Die verrees in de wijk Corpus den Hoorn, die op dat grasveld begint. In Turks Fruit schrijft Jan Wolkers dat hij met het beeld naar Groningen reed, nadat hij het aan de stad had verkocht. In feite verkocht hij het dus aan het Bouwfonds. Het is dan ook een roman, geen geschiedenisboek.
Titel en kunstenaar achter grassprieten. Foto: DvhN
Armlastige beeldhouwer die pas later schrijver werd
Wolkers werkte al in 1956 aan het beeld. Het zal dus geen opdracht zijn geweest. Hij was een armlastige kunstenaar die, zo vertelt zijn toenmalige partner Annemarie Nauta in de Wolkers-biografie Het litteken van de dood van Onno Blom, met steun moest rondkomen van 75 gulden in de week. Zijn eerste werk als schrijver, de verhalenbundel Serpentina’s Petticoat, verscheen pas een jaar nadat Olga als beeld naar Groningen kwam.
Nauta stond model voor Olga, zowel het beeld als het boekpersonage. De kat bestond echt. Het dier, dat ruggelings op haar armen ligt te spinnen terwijl Olga haar schuin aankijkt, ligt begraven op Texel, onder een magnoliaboom. Tijdens het werk aan het beeld in Wolkers’ Amsterdamse atelier voltrok zich een drama, met een bergeendje dat Nauta op Ameland had gered. Ze was zeer gehecht aan het beestje.
‘Stuiptrekkend lag hij aan mijn voeten’
‘Terwijl ik achteruitliep om van een afstand naar het beeld en Olga te kijken, trapte ik op hem’, schrijft Wolkers op pagina 91 in Turks Fruit. ‘Er klonk een gekraak of er een houten raamwerkje in hem zat. Stuiptrekkend lag hij aan mijn voeten en Olga kromp met een schreeuw in elkaar. Ze heeft heel de dag met het dode diertje in de holte tussen haar lichaam en haar opgetrokken benen tegen de muur zitten huilen. Soms ging ik naast haar zitten en sloeg mijn arm om haar heen en griende met haar mee. Maar ze was ontroostbaar. En ik geloof dat daarom dat beeld van die met die kat zo innig is geworden.’
Nauta gaf biograaf Blom een andere versie. Volgens haar zwaaide Wolkers de atelierdeur open, waarbij het eendje werd geplet. In zijn gipsvorm heeft het beeld Wolkers nog laten schrikken door als een ‘witte schim’ voor zijn deur te staan toen hij ‘s nachts thuiskwam, schrijft hij in Turks Fruit. De bronsgieter bleek het daar te hebben neergezet.
Wolkers laat de gipsen versie in zijn boek door het land reizen. ‘Toen Olga bij me weggegaan was heeft het gipsmodel van dat beeld door het hele land op openluchttentoonstellingen gestaan. Als ze dan weer eens aankwam na het tweede of derde mislukte huwelijk, zei ze niet zonder trots: ‘Ik heb mezelf weer eens zien staan. Met die kat. In Rotterdam op de Lijnbaan’.’
'Olga met de kat' na plaatsing, zonder ringweg voor haar neus. Bron: Groninger Archieven
Haal het naar het Forum! Niks ervan, blijf er af!
Toen Olga met de kat in 1960 in Groningen werd geplaatst, had het beeld alle ruimte. Niet lang erna werd pal voor haar neus de zuidelijke ringweg aangelegd. Olga raakte als beeld uit beeld. Gepensioneerd docent Nederlands en Groninger Niko Mensink is Wolkers-fan voor het leven. Toen de schrijver in oktober 2007 overleed, legde hij bloemen bij Olga met de Kat. Hij vindt dat het beeld een betere omgeving verdient: haal het naar de Nieuwe Markt, zegt hij, voor het Forum. Een prachtige plek, voor de bibliotheek, die beeld, beeldhouwer en schrijver meer eer aandoet.
De bewoners van de appartementen langs het grasveld vinden eveneens dat het beeld een betere omgeving verdient: hun eigen omgeving, maar dan eindelijk opgeknapt. Ze zijn gehecht aan Olga en fel tegen verplaatsing. Wat er van die discussie ook mag komen, de aandacht voor het beeld wordt er alleen maar groter door. Dat is al winst, want veel mensen kenden Olga met de kat niet.
