Arnon Grunberg in Forum Groningen: 'Met vijandschap valt te leven, zonder dat dit tot al te grote problemen leidt'

Een naar eigen zeggen onvoorbereid gesprek tussen twee scherpzinnige geesten kan een uiterst onderhoudend uurtje opleveren. Na de aankondiging van Rense Sinkgraven hebben Heumakers (1950) en Grunberg (1971) geen enkele moeite hun bespiegelingen onder woorden te brengen. Met op de achtergrond een enorme projectie van Oekraïense militairen met houten geweren draait het in de zaal die de naam van een bank draagt al snel om de actualiteit.

,,Ik denk dat Jezus eerder terug op aarde zal komen dan dat Poetin naar Den Haag zal gaan”, stelt Grunberg. Daarmee reageert hij op de opvatting dat de Russische leider door het Internationaal Gerechtshof moet worden berecht. ,,Vermoedelijk moeten we vroeg of laat toch een gesprek voeren met meneer Poetin over een wapenstilstand. Hoe meer je hem in de hoek van Hitler duwt, hoe moeilijker dat gaat worden.”

Het mag helder zijn, Poetin klakkeloos met Hitler of Stalin vergelijken, is niet alleen zinloos maar wat de belezen heren betreft ook niet aan de orde.

Natuurlijk worden door de sprekers zo nu en dan namen gedropt met de bedoeling opvattingen van al dan niet foute denkers te belichten en daarover het gesprek te voeren. Als zo’n foute denker wordt de Duitser Carl Schmitt (1888-1985) beschouwd. Over hem schreven Heumakers en Grunberg in respectievelijk Langs de Afgrond – Het Nut van Foute Denkers (2020) en Vriend & Vijand: Decadentie, Ondergang en Verlossing (2019).

Heumakers haalt in dat kader de Franse denker Maurice Barrès (1862-1923) aan: ,,Hij heeft ooit gezegd: Je moet voor jezelf een solide doctrine ontwikkelen, maar als die solide genoeg is, is het niet nodig er zelf in te geloven.” Onduidelijk blijft of hiermee terloops een link met Poetins denkwijze wordt gelegd.

Interessant is Grunbergs duidelijke stellingname als het gaat om met geweld afgedwongen grenscorrecties. Niet ideaal, maar volgens hem staat de Europese geschiedenis er bol van. ,,Nogmaals, het gaat tegen ons morele begrip in, maar als de uitkomst is dat we nu een nieuwe Koude Oorlog krijgen, een bevroren conflict, is dat helemaal niet de slechtst denkbare uitkomst. Ik zou ermee kunnen leven en ik denk heel veel Oekraïners ook.” Heumakers: ,,Het zou de best haalbare uitkomst zijn op dit moment. De vraag is alleen waar de Muur komt te staan.”

Grunberg begrijpt de morele impuls en de neiging in te grijpen omdat er vreselijke dingen gebeuren, maar noemt militair ingrijpen kortzichtig. ,,Als je militair gaat ingrijpen, moet je hele duidelijke doelen hebben die je daarmee kunt bereiken en ook alle neveneffecten in je achterhoofd houden. Met puur militair ingrijpen om een morele rekening te vereffenen, stort je de wereld in diepe ellende. Wat moraliteit lijkt, wordt puur immoraliteit.”

Kortom, volgens Grunberg valt met vijandschap te leven. ,,Vijandschap bestaat en met vijanden kan je, zie de Koude Oorlog, heel lang leven zonder dat dat tot al te grote problemen leidt. Maar het betekent natuurlijk wel dat je, cynisch gezegd, slachtoffers van de geschiedenis hebt.” Oost-Berlijn, Boedapest en Praag weten erover mee te praten en Grunberg durft te stellen dat het achteraf juist is geweest dat er niet door het Westen is ingegrepen toen de Russen opstanden de kop indrukten.

,,Nostalgische romantiek”, noemt Grunberg Heumakers’ hang naar de diversiteit in Europese landen. ,,Maar ik ben wel een voorstander van regionalisme. Er zijn enorme verschillen binnen landen. Beieren lijkt in niets op Sleeswijk-Holstein en Zuid-Limburg lijkt heel weinig op Drenthe.”

Met andere woorden, je kan best trots zeggen dat je een Groninger bent, omdat het ongevaarlijk is omdat er geen militaire aspiraties bij komen kijken. ,,Het vijandschap blijft binnen de perken. Regionalisme is een heel goed alternatief om verschillen te benadrukken zonder te vervallen in het pure nationalisme dat eigenlijk altijd narigheid heeft voortgebracht en altijd vijandschap heeft opgeroepen. Omdat je het alleen kunt handhaven door een vijand aan te wijzen en het geloof in je eigen superioriteit op een hele onaangename manier uit te dragen.”

Oorlog als uiterste mogelijkheid van alle politiek vindt Heumakers niet zo’n gekke gedachte als hij de mensheid beschouwt. Grunberg: ,,Het is een variatie op de bekende uitspraak: Wie vrede wil, moet zich op oorlog voorbereiden. Het idee dat oorlog geen serieuze mogelijkheid zou zijn, vind ik naïef en gevaarlijk.”